Trans­płcio­wość to ogól­ny ter­min, któ­rym okre­śla się ludzi, któ­rzy prze­kra­cza­ją gra­nice płci. Odmien­ność ta może doty­czyć:

• iden­tyfi­kacji płcio­wej, czy­li to jak dana oso­ba sie­bie post­rze­ga w aspe­kcie spo­łecz­no­‑kul­turo­wym;
• ekspre­sji płcio­wej, czy­li to jak dana oso­ba sie­bie pre­zen­tuje, czy­li nosze­nie ubrań męskich lub żeń­skich lub też uni­kanie ubrań typo­wo przy­porząd­kowa­nym płci, peł­nio­ne role spo­łecz­ne, zainte­reso­wania, spo­sób zacho­wania się w pewnych sytu­acjach, uzna­wany kul­turo­wo jako kobie­cy lub męski;
• ocze­kiwa­nia co do wła­sne­go cia­ła w zakre­sie płci, czy­li pra­gnie­nie posia­dania cia­ła męskie­go, żeń­skie­go lub nie­okre­ślo­nego płcio­wo.

Pośród osób trans­płcio­wych, poza podzia­łem na kobie­ty, męż­czyzn oraz oso­by nie­binar­ne (decy­duje iden­tyfi­kacja płcio­wa), wyró­żnia się oso­by trans­seksu­alne, oso­by trans­westy­tycz­ne, oso­by trans­gen­dero­we oraz oso­by inter­seksu­alne ze współ­ist­nie­jącą dys­forią płcio­wą.

Oso­by trans­seksu­alne (trans­seksu­ali­ści) – chcą posia­dać cia­ło płci prze­ciw­nej w sto­sun­ku do zapi­sanej począ­tko­wo w akcie urodze­nia i jedno­cze­śnie ich cia­ło w chwi­li kie­dy zaczy­nają kore­ktę nie odbie­ga zazwy­czaj od cia­ła czło­wie­ka danej płci, któ­rą zapi­sano przy porodzie w aktach sta­nu cywil­nego. Zazwy­czaj, bowiem, możli­we jest zdia­gno­zowa­nie jedno­cze­śnie inter­seksu­ali­zmu (z pra­widło­wym kario­typem) oraz trans­seksu­ali­zmu. Iden­tyfi­kacja płcio­wa i ekspre­sja płcio­wa osób trans­seke­sualnych jest zazwy­czaj zgo­dna z tym cze­go ocze­kują od swo­jego cia­ła. Oso­ba trans­seksu­alna może być tyl­ko kobie­tą lub męż­czy­zną. Zgo­dnie z ter­mino­logią medycz­ną, oso­ba trans­seksu­alna nie może być oso­bą nie­binar­ną płcio­wo – wyma­gana jest bowiem iden­tyfi­kacja płcio­wa z płcią prze­ciwną do płci geni­tal­nej, na pod­sta­wie któ­rej spo­rzą­dza się akt urodze­nia.

Oso­by trans­westy­tycz­ne (trans­westy­ci), są to oso­by potrze­bują­ce cza­sowo przy­nale­żno­ści do płci odmien­nej, czy­li mają­ce potrze­bę wyra­żenia cza­sowo odmien­nej ekspre­sji płcio­wej lub poczu­cia się tra­kto­wany­mi jako oso­by płci prze­ciw­nej. #Trans­westy­tyzm podwój­nej roli wystę­puje głó­wnie wśród męż­czyzn, któ­rzy cza­sowo potrze­bują peł­nić rolę kobie­ty. Przy­pad­ki odwrot­ne są skraj­nie rzad­kie.

Oso­by trans­gen­dero­we (#trans­gen­dery­ści), to oso­by potrze­bują­ce inge­ren­cji w zakre­sie cie­lesnym w cechy płcio­we lub potrze­bują­ce sta­le funk­cjo­nować jako przed­sta­wiciel danej płci (w tym trze­ciej / innej – bli­żej nie­okre­ślo­nej). Oso­bami trans­gen­dero­wymi mogą więc być kobie­ty chcą­ce pozo­sta­wić męskie geni­talia i mieć kobie­ce cia­ło (o ile nie wyni­ka to z ich sta­nu zdro­wia lub możli­wości finan­sowych – ważna jest tu chęć, a nie brak możli­wości lub strach przed kom­pli­kacja­mi), jak również oso­by chcą­ce mieć cia­ło andro­gynicz­ne (pośre­dnie płcio­wo) lub też oso­by trwa­le nie iden­tyfi­kują­ce się z żadną płcią. Oso­by te nale­ży w aspe­kcie spo­łecz­no­‑kul­turo­wym tra­kto­wać jako kobie­ty, męż­czyzn lub oso­by nie­binar­ne wedle ich wła­sne­go sta­łego uzna­nia kim są (kobie­tą, męż­czy­zną, oso­bą nie­binar­ną). W naze­wnic­twie pozo­sta­je dużo sprze­czno­ści, z powo­du, że angiel­skie okre­śle­nie «trans­gen­dery» zastą­piło «trans­sexual» ze wzglę­du na potrze­bę oddzie­lenia zja­wiska od homo­seksu­ali­zmu i bise­ksu­ali­zmu (mniej­szość płcio­wa a mniej­szość seksu­alna) oraz sło­wo «trans­sexual» zaczę­ło być nega­tywnie odbie­rane w USA. Wśród osób nie­binar­nych można spo­tkać okre­śle­nia dopre­cyzo­wują­ce ich iden­tyfi­kację płcio­wą, takie jak agen­der, bigen­der, inter­gen­der, demi­boy, demi­girl. W lite­ratu­rze angiel­skiej (w tym medycz­nej) można spo­tkać okre­śle­nie «gen­der non­con­for­ming per­son».

Oso­by inter­seksu­alne ze współ­ist­nie­jącą dys­forią płcio­wą (głę­boki dys­kom­fort odczu­wany w związ­ku z posia­daną płcią bio­logicz­ną) – oso­by, któ­re urodzi­ły się z wada­mi w zakre­sie budo­wy narzą­dów płcio­wych lub innych cech warun­kują­cych post­rze­ganie ich jako kobie­ty lub męż­czyzn (tzw. trze­cio­rzę­dowe cechy płcio­we) lub też warun­kują­ce roz­ród (np. obe­cność chro­moso­mu Y), ale jedno­cze­śnie nie akce­ptu­jące przy­pisa­nia ich przy porodzie do danej płci. Przy­kła­dem może być tutaj ok. 5% osób z zespo­łem Kli­nefel­tera o iden­tyfi­kacji płcio­wej nie­binar­nej, 1% osób z zespo­łem Kli­nefel­tera, iden­tyfi­kują­ce się jako kobie­ty, czy też oso­by z czę­ścio­wą nie­wra­żli­wością na andro­geny, jeże­li ich iden­tyfi­kacja płcio­wa jest cho­ciaż po czę­ści nie­zgo­dna z płcią wpi­saną do aktu urodze­nia.

Osób inter­seksu­alnych, któ­re nie czu­ją dys­forii płcio­wej, ani nie wyra­żają w spo­sób nie­stan­dardo­wy swo­jej ekspre­sji płcio­wej – zazwy­czaj nie zali­cza się do osób trans­płcio­wych. Jeże­li czu­ją dys­forię płcio­wą lub mają chęć nie­stan­dardo­wo wyra­żać swo­ją ekspre­sję płcio­wą (np. twie­rdzą, że nie są ani kobie­tą ani męż­czy­zną), nale­ży zali­czyć do osób trans­płcio­wych (ina­czej osób trans).

Oso­bami trans­płcio­wymi nie są też oso­by posia­dają­ce zabu­rze­nia psy­chicz­ne takie jak zespół Asper­gera, schi­zofre­nię lub oso­bowość z pogra­nicza (border­line), jeże­li odczu­cie odmien­nej iden­tyfi­kacji wyni­ka jedy­nie z tego zabu­rze­nia. Powyż­sze zabu­rze­nia są (w myśl kla­syfi­kacji cho­rób i zabu­rzeń ICD‑10) jedy­nie wzglę­dny­mi prze­ciw­wska­zania­mi do tran­zycji (czy­li kore­kty cia­ła lub kore­kty pra­wnej). Zapis ten, znaj­dują­cy się w defi­nicji ICD‑10, przez część psy­chia­trów i psy­cho­logów jest błę­dnie inter­pre­towa­ny i czę­sto (dzia­łając na szko­dę oso­by trans­płcio­wej) odstę­pują od dal­szej dia­gno­sty­ki różni­cowej, gdy wykry­ją któ­reś z tych zabu­rzeń.

Oso­by trans­płcio­we nie sta­nowią żadne­go zagro­żenia dla innych ludzi doro­słych oraz dzie­ci. Ich pro­blem doty­czy jedy­nie ich błę­dnie okre­ślo­nej płci przy porodzie lub bra­ku posza­nowa­nia w spo­łeczeń­stwie (szcze­gól­nie w przy­pad­ku trans­westy­tów, osób nie­binar­nych oraz uja­wnia­jących swo­ją prze­szłość osób trans­seksu­alnych, osób trans­seksu­alnych wyma­gają­cych dro­gich ope­racji – tzw. brak pas­sin­gu – aby wto­pić się w tłum).

Sza­cuje się, że w spo­łeczeń­stwie żyje oko­ło 1% osób trans­płcio­wych (wli­cza­jąc tutaj też trans­westy­tów).

Ter­min tran­zycja odno­si się do podej­mowa­nych dzia­łań przez część osób trans­płcio­wych, któ­re mają na celu upodob­nić ich cia­ło w zakre­sie płci do tej, z któ­rą się iden­tyfi­kują lub do dzia­łań pra­wno­‑spo­łecz­nych mają­cych na celu popra­wne (na ile to możli­we) okre­śle­nie ich płci w doku­men­tach (np. dowodzie oso­bistym, akcie urodze­nia) oraz zmia­nę imie­nia. Pier­wsze zja­wisko wyni­ka z dys­forii płcio­wej cie­lesnej (nie­odpo­wie­dnie cia­ło w sto­sun­ku do płci), dru­gie zja­wisko wyni­ka z dys­forii płcio­wej spo­łecz­nej (nie­odpo­wie­dnie w zakre­sie płcio­wym tra­kto­wanie przez ich przez innych ludzi jako kobie­ty, męż­czyzn lub inną płeć, ocze­kiwa­nia spo­łeczeń­stwa odno­śnie peł­nio­nych przez daną oso­bę ról płcio­wych).

Nale­ży zwró­cić uwa­gę, że kil­ka państw posia­da od wie­ków podział na wię­cej niż 2 płci, czy­li pro­blem trans­płcio­wości nie poja­wił się nagle, lecz istniał tak dłu­go, jak istnie­je spo­łeczeń­stwo. Przy­kła­dem kra­jów wyró­żnia­jących od dawna wię­cej niż 2 płci spo­łecz­ne są Indie (na zasadzie osob­nej kasty spo­łecz­nej – hij­ra, brak było unor­mowań pra­wnych), Poli­nezja oraz Taj­lan­dia. Kra­jami, któ­re wpro­wadzi­ły w pra­wie istnie­nie trze­ciej płci w XXI wie­ku są: Kanada (2017), Austra­lia (2011), Indie (2005 – uzna­nie płci hij­ra we wnio­sku paszpo­rto­wym), Nepal (2012), Nowa Zelan­dia (2012). Wbrew obie­gowej opi­nii, #trans­płcio­wość nie jest więc «wymy­słem zacho­du» lecz realnym zja­wiskiem i pro­ble­mem (głó­wnie medycz­nym), któ­ry naj­dawniej zaobse­rwo­wano na dale­kim wschodzie, gdzie umo­żli­wio­no oso­bom trans­płcio­wym (głó­wnie nie­binar­nym) w mia­rę nor­mal­ne funk­cjo­nowa­nie w spo­łeczeń­stwie.

Trans­seksu­alizm jest to zabu­rze­nie roz­wojo­we pole­gają­ce na prze­ciwnie ukształ­towa­nej płci psy­chicz­nej i płci bio­logicz­nej wzglę­dem sie­bie.

Kobie­ta obar­czo­na tym zabu­rze­niem post­rze­ga sie­bie jako kobie­tę (twie­rdzi, że jest kobie­tą, lub że chcia­łaby nią być), jedno­cze­śnie poza budo­wą mózgu – budo­wa ana­tomicz­na zewnę­trzna i wewnę­trzna takiej oso­by jest męska. U męż­czy­zny zja­wisko to wyglą­da dokła­dnie prze­ciwnie – oso­ba taka iden­tyfi­kuje się jako męż­czy­zna, posia­dając jedno­cze­śnie popra­wną ana­tomię żeń­ską.

Trans­seksu­alizm cechu­je naj­wię­kszy sto­pień dys­forii płcio­wej, czy­li nie­zado­wole­nia, zaże­nowa­nia oraz fru­stra­cji spo­wodo­wanej posia­daniem nie­odpo­wie­dnich cech płcio­wych, głó­wnie geni­tal­nych i feno­typo­wych, czy­li tych, któ­re z łatwo­ścią mogą zostać dostrze­żone przez oso­bę trans­seksu­alną i jej oto­cze­nie.

Pod poję­ciem #inter­seksu­ali­zmu znaj­dują się wszys­tkie zabu­rze­nia cie­lesne zwią­zane z cecha­mi płcio­wymi pier­wszo‑, dru­go- oraz trze­cio­rzę­dowy­mi. W skład inter­seksu­ali­zmu wchodzą takie zabu­rze­nia, jak her­mafro­dytyzm, któ­ry cechu­je posia­danie jedno­cze­śnie męskich i żeń­skich narzą­dów płcio­wych (np. współ­ist­nie­nie jąder umie­szczo­nych wewnątrz cia­ła i sro­mu), jak również mniej­szej ran­gi zabu­rze­nia, takie jak czę­ścio­wy zespół nie­czu­łości na andro­geny lub zespół Kli­nefel­tera, gdzie narzą­dy płcio­we zazwy­czaj są pra­widło­we lub czę­ścio­wo nie­doro­zwi­nię­te, zaś wady uja­wnia­ją się w feno­typie lub geno­typie.

Przy inter­seksu­ali­zmie może wystę­pować odwró­cenie toż­samo­ści płcio­wej, z różną czę­sto­tli­wością zale­żnie od typu zabu­rze­nia, jednak zda­rza się to czę­ściej, niż w przy­pad­ku bra­ku współ­ist­nie­nia inter­seksu­ali­zmu. Część osób, któ­re mają dys­forię płcio­wą wyma­gać będzie, oprócz lecze­nia cho­roby pod­sta­wowej w odmien­ny spo­sób, postę­powa­nia pra­wne­go w celu zmia­ny ozna­cze­nia płci oraz imie­nia.

W tej kate­gorii publi­kowa­ne są arty­kuły doty­czą­ce osób trans­płcio­wych oraz inter­seksu­alnych – sła­biej powią­zane z pozo­sta­łymi kate­goria­mi.