COVID-19 - Ogólnoświatowa akcja psychologiczna

Na wstępie stwierdzimy, że akcja codziennego podawania negatywnych informacji o COVID‑19 jest akcją manipulacyjną o typie nocebo, mającą na celu wywołanie masowej histerii wśród społeczeństwa oraz zastraszenia celem wprowadzenia przez rządy krajów niekorzystnych rozwiązań dla obywateli takich jak:

zwiększony nadzór i inwigilacja (porównaj systemy paszportów kovidowych do indyjskiego systemu #Aadhaar),
tresura społeczeństwa – kazanie wykonywania społeczeństwu bezskutecznych i nieuzasadnionych naukowo czynności takich jak noszenie masek, zachowywania dystansu wobec ludzi co ułatwia podział społeczeństwa,
promowanie rozwiązań bezgotówkowych celem późniejszej likwidacji gotówki,
zbierania od ludzi adresów pobytu, e‑maili, telefonów, celem wymuszenia na społeczeństwie posługiwania się instrumentami elektronicznymi oraz unikania wysyłania do obywatela podpisanych pism (zacieranie dowodów korespondencji też przez «pisma podpisane elektronicznie» nieposiadające identyfikatora dokumentu – sprawdź: korespondencja z Ministerstwem Zdrowia),
skłócenie społeczeństwa na kolejnej płaszczyźnie – szczepieni vs. nieszczepieni, maskowcy, vs. antymaskowcy, proepidemicy vs. wolnościowcy,
realizacja planów partyjnych i firm farmaceutycznych, w tym wyprowadzanie pieniędzy z budżetu państwa,
wiele innych, o których jeszcze nie wiemy, określanych jako nowy porządek świata, nowy ład itp.

Poniżej przedstawiamy tłumaczenie oficjalnego dokumentu, który powstał w ramach międzynarodowego czasopisma badań środowiskowych i zdrowia publicznego (DOI: 10.3390/ijerph18041376). Dokument nosi tytuł COVID‑19 i ekonomia polityczna masowej histerii.

Licencja tłumaczenia:
Creative Commons CC‑BY‑SA 4.0.

Współtwórcy:

Hotaru, wolne‑forum‑transowe.pl,
Catherine_TG,
Philipp Bagus, José Antonio Peña‑Ramos, Antonio Sánchez‑Bayón.

Streszczenie

W tym artykule staramy się rozwinąć ekonomię polityczną masowej #histerii. Obserwując tło COVID‑19, badamy masową histerię w przeszłości. Negatywne informacje rozpowszechniane w sposób powtarzalny za pośrednictwem środków masowego przekazu mogą negatywnie wpłynąć na zdrowie publiczne w postaci efektu #nocebo i masowej histerii. Twierdzimy, że media masowe i cyfrowe w związku z państwem mogły mieć negatywne konsekwencje podczas kryzysu COVID‑19. Wynikająca z tego zbiorowa histeria mogła przyczynić się do błędów politycznych rządów niezgodnych z zaleceniami zdrowotnymi. Chociaż masowa histeria może wystąpić w społeczeństwach o minimalnym wpływie instytucji państwa na jednostkę ukazujemy, że istnieją pewne mechanizmy samonaprawcze i ograniczenie skali wyrządzonych szkód, jak na przykład święte prawo własności prywatnej Jednak masowa histeria może się zaostrzyć i wzmocnić, gdy negatywne informacje pochodzą z autorytatywnego źródła, gdy media są upolitycznione, a sieci społecznościowe sprawiają, że negatywne informacje są wszechobecne. Dochodzimy do wniosku, że negatywne długoterminowe skutki masowej histerii są potęgowane przez wielkość państwa opiekuńczego.

Słowa kluczowe: #masowa histeria, efekt nocebo, infekcja, środki przekazu masowego, media społecznościowe, #zdrowie publiczne, #prawo i #ekonomia, ekonomia polityczna, myślenie grupowe, #kultura strachu, zakażenie emocjonalne, #lęk, polityka błędu, #COVID‑19.

Wprowadzenie

Publiczne systemy opieki zdrowotnej stanowią istotną część państwa opiekuńczego. Istotnie, powszechnie przyjmuje się za pewnik, że jednym z głównych celów nowoczesnego państwa opiekuńczego jest poprawa zdrowia publicznego. Zakłada się, że państwo pozytywnie wpływa na zdrowie publiczne. W tym artykule kwestionujemy tę narrację w odniesieniu do zjawiska masowej histerii. Analizujemy, jak współczesne państwo wpływa na rozwój i rozszerzanie się masowej histerii, argumentując, że państwo zaostrza to zjawisko z negatywnymi konsekwencjami dla zdrowia publicznego. Rozwijając ekonomię polityczną masowej histerii wypełniamy widoczną lukę w literaturze. Istnieje wiele pouczających opracowań dotyczących zagadnień psychologicznych związanych ze zjawiskiem masowej histerii. W wyniku kryzysu COVID‑19 przeprowadzono kilka badań analizujących negatywne skutki psychologiczne wprowadzanych przez państwo #lockdownów [1, 2, 3, 4]. Istnieją również badania, które badają wpływ mediów cyfrowych i internetu na niepokój [5, 6], zarażanie emocjonalne [stan zakażalności emocjonalnej (bez patogenu biologicznego), podobnej do zakażalności ziewania – przypis red.] [7, 8], transmisji lęku [9, 10] i efekty nocebo [11, 12]. Jednak, o ile nam wiadomo, nie ma badań analizujących, w jaki sposób różne instytucje polityczne i państwo wpływają na rozwój i rozszerzanie się masowej histerii. Wzajemne oddziaływanie mediów, nauki, polityki i opinii publicznej to prawdziwa luka badawcza [13]. Opierając się na psychologii związanej ze zjawiskiem masowej histerii, rozwijamy ekonomię polityczną masowej histerii, czerpiąc ważne spostrzeżenia z perspektywy zdrowia publicznego.

W analizie multidyscyplinarnej (poza prawem i ekonomią czy ekonomią socjologiczną) pokazujemy, że wielkość państwa potęguje negatywne konsekwencje masowej histerii. Jako ramy koncepcyjne stosujemy podejście publicznego wyboru do instytucji politycznych i porównawczej ekonomii politycznej opartej na zasadach ekonomicznych. Rozwijanie ekonomii politycznej masowej histerii jest ważne, ponieważ ważne jest zbadanie, jak system polityczny wpływa na prawdopodobieństwo i rozwój masowej histerii. Dzieje się tak, ponieważ masowa histeria może prowadzić do błędów politycznych, które mają tragiczne konsekwencje dla zdrowia publicznego. Chociaż istnieją istotne ograniczenia potencjalnego wzrostu masowej histerii w państwie o minimalnym wpływie na jednostkę, państwo opiekuńcze XXI wieku w połączeniu ze środkami masowego przekazu goniącymi za sensacją prawdopodobnie zwiększy spustoszenie wywołane przez masową histerię. W tym kontekście możemy wypowiedzieć się na temat ilustracyjnego przypadku kryzysu COVID‑19.

W drugiej sekcji [«Literatura, historia i metody» – przypis red.] przedstawiamy krótką historię masowej histerii. W tym kontekście dokonujemy również przeglądu literatury, teoretycznej i empirycznej, dotyczącej masowych chorób psychogennych. W następnej sekcji [«Efekt nocebo i ewolucja masowej histerii» – przypis red.] przedstawiamy znaczenie efektów nocebo, wyjaśniamy, w jaki sposób ewoluuje masowa histeria i analizujemy, w jaki sposób negatywne informacje i zarażanie lękiem mogą przyczyniać się do masowej histerii w erze informacji. W części poświęconej dyskusji analizujemy czynniki, które ograniczają i redukują masową histerię w warunkach wolnego rynku. Co więcej, w tej samej sekcji pokazujemy, że te ograniczające mechanizmy nie tylko są zakłócane przez działania państwa, ale także badamy powody, dla których państwo może podsycać masową histerię. Dochodzimy do wniosku, że zbiorowa histeria mogła przyczynić się do błędów politycznych podczas pandemii COVID‑19, które były szkodliwe dla zdrowia publicznego. Aby zapobiec powtórzeniu się takich błędów politycznych, należy zdawać sobie sprawę z ekonomii politycznej masowej histerii pokazanej w tym artykule.

Literatura, historia i metody

W tym artykule opieramy się na studiach przypadków dotyczących masowej histerii, badaniach psychologicznych i teoretycznej porównawczej ekonomii politycznej. Nasz artykuł koncentruje się na danych empirycznych dotyczących masowej histerii oraz badaniach związanych ze zdrowiem publicznym i zarażaniem lękiem. Analizujemy rolę efektów nocebo w masowej histerii i badamy negatywne nastawienie ludzkiego umysłu. Na tej podstawie opracowujemy porównawczą ekonomię polityczną masowej histerii. Porównujemy warunki rozwoju masowej histerii we współczesnym państwie opiekuńczym z warunkami w państwie o minimalnym wpływie na jednostkę. Należy zauważyć, że te różnice między państwem opiekuńczym a państwem o minimalnym wpływie na jednostkę odnoszą się tym bardziej do porównania między nowoczesnym państwem a społeczeństwem prawa prywatnego, ponieważ w społeczeństwie prawa prywatnego państwo nie istnieje [14, 15, 16].

W masowej histerii ludzie z grupy zaczynają wierzyć, że mogą być narażeni na coś niebezpiecznego, takiego jak wirus lub trucizna. Uważają, że zagrożenie jest realne, ponieważ ktoś tak mówi lub pasuje do ich doświadczenia. Z powodu groźnego złudzenia duża grupa ludzi wspólnie bardzo się denerwuje. Innymi słowy, zagrożenie, czy to realne, czy wyimaginowane [17], wywołuje zbiorowy niepokój [18]. Członkowie grupy mogą nawet zacząć czuć się chorzy. Członkowie grupy mogą nawet zacząć czuć się źle. Członkowie grupy mogą również odczuwać objawy choroby, w tym osłabienie, bóle głowy lub uczucie zadławienia, które rozprzestrzeniają się na inne osoby. Gdy masowa histeria powoduje objawy fizyczne, nazywa się to masową chorobą psychogenną lub histerią epidemiczną. Objawy są spowodowane stresem i niepokojem, których doświadczają ludzie w związku z postrzeganym zagrożeniem [19]. Masowa histeria jest zakaźna [20] i może być czynnikiem przyczyniającym się i wzmacniającym prawdziwe epidemie.

Chociaż – według naszej wiedzy – nie ma literatury na temat ekonomii politycznej masowej histerii, literatura na temat masowych chorób psychogennych jest bogata i skupia się na empirycznych analizach konkretnych przypadków. Kerckhoff [21] przeanalizował przypadek choroby, która rozprzestrzeniła się wśród pracowników zakładu z powodu wiary w trującego owada. McGrath [22], przeglądając przypadki masowej histerii, stwierdził, że osoby o niskim statusie w sytuacjach wysokiego stresu po wyzwalającym dramatycznym wydarzeniu najbardziej reagują na masową chorobę psychogenną. Schmitt i Fitzgerald [23] przeanalizowali osiem przypadków masowych chorób psychogennych wśród pracowników. Odkryli, że niskie dochody, niezadowolenie z przełożonych, brak wsparcia i niejasne przydziały pracy prowadzą do wyższej średniej liczby zgłaszanych objawów. Singer [24] zwraca uwagę, że ofiary masowych chorób psychogennych są naprawdę chore, mimo że nie ma toksyny. Singer uważa, że masowe choroby psychogenne występują częściej niż sądzimy, ponieważ mogą pojawiać się jednocześnie z fizycznymi przodkami choroby i liczymy tylko «czyste» przypadki masowych chorób psychogennych.

Istnieje również bardziej zorientowana teoretycznie literatura dotycząca masowych chorób psychogennych. Pennebaker [25] twierdził, że aby zmniejszyć możliwość wystąpienia masowych chorób psychogennych, należy zmniejszyć rzeczywiste przyczyny lęku. Singer i in. [26] omówili rolę porównań społecznych jako przyczyny masowych chorób psychogennych, podkreślając rolę stresu. Freedman [27] omówił teorie zarażania w odniesieniu do masowych chorób psychogennych, twierdząc, że zarażanie, konformizm i pojawiające się normy mogą odgrywać rolę w rozprzestrzenianiu się histerii. Stahl [28] wykorzystał teorię naznaczania społecznego, wyłaniające się normy i strategie radzenia sobie ze stresem [ang. Coping theory – przypis red.], aby wyjaśnić i zrozumieć masową chorobę psychogenną. Kerckhoff [29] podkreślał znaczenie napięcia zbiorowego w powstawaniu masowych chorób psychogennych.

Jak widać z przeglądu literatury, przejrzana literatura dotyczy wybuchów masowych chorób psychogennych, głównie w lokalnych środowiskach szkół lub firm. Niestety nie ma badań na temat możliwości wystąpienia bardziej rozpowszechnionych, a nawet globalnych przypadków masowej histerii. Jednak epoka cyfrowych globalnych środków przekazu masowego i mediów społecznościowych stwarza możliwość wystąpienia takiego zjawiska. Nasze studium ekonomii politycznej masowej histerii czerpie z ugruntowanego psychologicznego fenomenu masowej histerii, ale stosuje je do nowego i innowacyjnego kontekstu, dla którego nie istnieje jeszcze piśmiennictwo. Dokładniej, analizuje, w jaki sposób system polityczny może wpływać na prawdopodobieństwo i rozprzestrzenianie się masowej histerii w zdigitalizowanym i zglobalizowanym świecie.

Empiryczne dowody na masową histerię, czyli zbiorowy niepokój wywołany postrzeganym zagrożeniem, sięgają co najmniej średniowiecza [30, 31] i kontynuują liczne przypadki w czasach współczesnych [32, 33, 34, 35]. Jednym z najsłynniejszych przypadków jest histeria, która rozwinęła się po wyemitowaniu w 1938 roku słuchowiska radiowego Wojna światów Orsona Wellesa. W słuchowisku radiowym następuje atak Marsjan na Ziemię. Niektórzy ze słuchaczy, być może wciąż pod napięciem wynikającym z niedawnego porozumienia monachijskiego z tego samego roku, rzekomo wpadli w panikę, myśląc, że naprawdę zostali zaatakowani przez Marsjan [36].

Innym ciekawym, nowszym przypadkiem są efekty jednego z odcinków portugalskiego programu telewizyjnego «Strawberries with Sugar» [Truskawki z cukrem – przypis. red.] [37]. W serialu bohaterowie zostali zarażeni wirusem zagrażającym życiu. Po wyemitowaniu odcinka zachorowało ponad trzystu portugalskich uczniów. Zgłaszali objawy podobne do tych, których doświadczyli bohaterowie programów telewizyjnych. Wśród tych objawów były wysypki i trudności w oddychaniu. W wyniku tych objawów kilka szkół w Portugalii zostało zamkniętych. Jednak dochodzenie portugalskiego Narodowego Instytutu Ratownictwa Medycznego wykazało, że wirus nie istniał w rzeczywistości i że objawy były spowodowane niepokojem podczas oglądania programu, to znaczy objawy były spowodowane masową histerią.

Jest inny niedawny przypadek masowej histerii związanej z wirusem. Podczas lotu Emirates 203 we wrześniu 2018 r. niektórzy pasażerowie mieli objawy grypopodobne [38]. Kiedy inni pasażerowie zaobserwowali te objawy, również zaczęli czuć się źle i wybuchła panika. Panika osiągnęła taki poziom, że po dotarciu do Nowego Jorku cały lot został poddany kwarantannie. Dochodzenie po incydencie wykazało, że tylko kilku pasażerów faktycznie miało sezonową grypę lub przeziębienie. Rzeczywiście, choroby są idealnym podłożem do rozwoju masowej histerii.

Efekt nocebo i ewolucja masowej histerii

Efekt nocebo

Powszechnie wiadomo, że oprócz efektów placebo istnieją również tzw. efekty «nocebo» [39]. Ze względu na efekt placebo osoba wraca do zdrowia po chorobie, ponieważ spodziewa się wyzdrowienia. Kiedy dana osoba cierpi na efekt nocebo, wręcz przeciwnie, choruje tylko dlatego, że spodziewa się zachorować. Intrygującym i znanym przypadkiem efektu nocebo jest przypadek mężczyzny, który próbował popełnić samobójstwo [40]. Mężczyzna brał udział w badaniu klinicznym, biorąc eksperymentalny lek. Aby się zabić, połknął dwadzieścia dziewięć kapsułek leku, wierząc, że nie przeżyje. Jednak kapsułki, które brał, były placebo, ponieważ był członkiem grupy kontrolnej w badaniu klinicznym. Wierząc, że umrze, pojawiły się u niego poważne objawy i trafił do szpitala z bardzo niskim ciśnieniem krwi. Gdy w końcu przybył lekarz kierujący badaniem medycznym, lekarz powiedział pacjentowi, że połknął placebo. W konsekwencji mężczyzna wyzdrowiał w ciągu piętnastu minut.

Ze względu na efekt nocebo oczekiwanie zachorowania może wywołać prawdziwe objawy w samospełniającej się przepowiedni. W ten sposób może rozwinąć się masowa histeria, gdy ludzie wierzą, że zachorują. Do tego procesu przyczyniają się lęk i strach [41]. Rzeczywiście, podczas hiszpańskiej grypy po I wojnie światowej panika przyczyniła się do masowej histerii i zgonów, które w przeciwnym razie by nie nastąpiły, ponieważ panika może mieć niekorzystny wpływ na zdrowie osób chorych [42]. Gdy u niektórych osób rozwinie się histeria, może łatwo przenosić się na inne osoby, ponieważ strach i lęk są zaraźliwe [43].

W zasadzie osoby pseudoinfekcyjne można „wyleczyć” samą informacją. W ten sposób można by zapobiec sytuacji, w której masowa histeria stanie się obciążeniem dla systemu opieki zdrowotnej. Jak szczegółowo omówiono poniżej, problemem masowej histerii jest to, że istnieją powody, dla których zarówno media, jak i państwo mogą aktywnie przyczyniać się do zarażania strachem i rozpowszechniania stronniczych informacji. Innymi słowy, lekarz mówiący pacjentowi, że połknął placebo, nigdy się nie pojawia.

Masowa histeria, irracjonalność, uprzedzenia i COVID‑19

Histeria może nie tylko powodować u ludzi objawy [44]. Histeria, czy to zbiorowa, czy nie, może sprawić, że ludzie będą zachowywać się w sposób, który inne osoby, na które ta histeria nie ma wpływu, prawdopodobnie uznałyby za irracjonalne. Pod wpływem iluzji nieistniejącego lub bardzo wyolbrzymionego zagrożenia ludzie postępują w sposób, który w przypadku braku iluzji wydawałby się absurdalny. Alternatywnie, zachowanie w masowej histerii można uznać za stronnicze. Badania psychologiczne nad postrzeganiem ryzyka wykazały, że niektóre reguły mentalne, które ludzie stosują w niepewnym świecie, tworzą trwałe i ważne uprzedzenia. Stronnicze relacje w mediach, niekompletne i asymetryczne informacje, osobiste doświadczenia, obawy, niezdolność do zrozumienia i interpretacji statystyk oraz inne uprzedzenia poznawcze prowadzą do zniekształconych ocen ryzyka. Postrzeganie ryzyka może być szczególnie tendencyjne, gdy ryzyko jest postrzegane jako niesprawiedliwe, niekontrolowane, nieznane, przerażające, potencjalnie katastrofalne i mające wpływ na przyszłe pokolenia [45, 46]. To, czy zachowanie ludzi w masowej histerii nazywamy «irracjonalnym» czy «stronniczym», nie jest istotne dla celu tego artykułu, ponieważ dążymy do rozwinięcia ekonomii politycznej masowej histerii. Badamy, w jakim stopniu państwo wpływa na rozwój masowej histerii i typowe dla niej zachowanie «irracjonalne» lub «stronnicze».

Tabela 1. Wskaźnik przeżycia COVID‑19 w USA (żródło: CDC [52], własne obliczenia)
Wiek	Wskaźnik przeżycia
0–19 lat	99.997%
20–49 lat	99.98%
50–69 lat	99.5%
≥70 lat	94.6%

Temat, czy i w jakim stopniu świat cierpi na masową histerię lub masową chorobę psychogenną podczas kryzysu COVID‑19, jest otwarty na przyszłe badania, mimo że niektórzy obserwatorzy twierdzą, że tak jest [47]. W każdym razie jasne jest, że populacja była pod ogromnym napięciem psychicznym podczas kryzysu COVID‑19. Szczególnie lockdowny przyczyniły się do wzrostu lęku i stresu, które są ważnymi składnikami rozwoju masowej histerii [48]. W ankiecie przeprowadzonej w USA od 24 do 30 czerwca 40,9% uczestników zgłosiło co najmniej jeden niekorzystny stan zdrowia psychicznego, a 10,7% przyznało, że poważnie rozważało samobójstwo w ciągu ostatnich 30 dni [49]. Dodatkowo częstotliwość spożycia alkoholu podczas lockdownów wzrosła w USA o 14% [50]. Przynajmniej niektóre anegdotyczne dowody wskazują na możliwość masowej histerii objawiającej się gromadzeniem papieru toaletowego i innych niezbędnych rzeczy, jazdą pojedynczych osób w masce w ich samochodach i ludzi praktycznie nie wychodzących z domu, nawet na spacer mimo, że ryzyko zarażenia się na zewnątrz z powodu fizycznego dystansu jest znikome. Podobnie niektórzy ludzie przestraszyli się #SARS‑CoV‑2 w stopniu niełatwym do wytłumaczenia ich własnym, minimalnym ryzykiem śmierci z jego powodu [51]. Wydaje się, że wiele osób wierzyło w istnienie zabójczego wirusa o wiele bardziej śmiertelnego niż w rzeczywistości SARS‑CoV‑2, jak widać w tabeli 1.

Tabela 2. Wiodące przyczyny zgonów na świecie (źródło: globalne szacunki zdrowotne WHO [54])
Choroba	Zgony (2019)
Choroba niedokrwienna serca	8.9 mln
Udar	6.1 mln
Przewlekła obturacyjna choroba płuc	3.3 mln
Infekcje dolnych dróg oddechowych	2.6 mln
Choroby noworodków	2.0 mln
Raki oskrzeli, tchawicy, płuc	1.8 mln
Choroba Alzheimera, inne demencje	1.6 mln
Choroby biegunkowe	1.5 mln
Cukrzyca	1.4 mln
Choroby nerek	1.3 mln

Kolejnym wskaźnikiem przeszacowania zagrożenia jest liczba zgonów. Według stanu na 22 stycznia 2021 r. 2.1 mln zgonów zaklasyfikowano jako związane z COVID‑19 [53]. Jednak inne choroby są równie lub nawet znacznie bardziej śmiertelne i nie wywołują paniki ani bezprecedensowej interwencji rządu. Innymi słowy, prawdopodobieństwo zgonu z powodu COVID‑19 jest nie tylko bardzo niskie w wartościach bezwzględnych, ale także niższe niż prawdopodobieństwo zgonu z powodu innych chorób. Prawdą jest, że większość tych innych chorób nie jest tak zakaźna jak SARS‑CoV‑2. Fakt ten przyczynił się do paniki i doprowadził do interwencji rządowych, które nie występują w przypadku innych chorób, które są nawet bardziej śmiertelne niż COVID‑19. Dziesięć głównych przyczyn zgonów na całym świecie można zobaczyć w tabeli 2.

Badanie możliwości i rozszerzenia masowej histerii związanej z COVID‑19 wykracza poza zakres tego artykułu. W tym artykule analizujemy bardziej fundamentalną kwestię, a mianowicie rolę nowoczesnego państwa opiekuńczego w masowej histerii. Z pewnością może istnieć masowa histeria bez państwa w społeczeństwie prawa prywatnego lub w kontekście państwa o minimalnym wpływie na jednostkę. Możliwość ta istnieje z powodu negatywnego nastawienia ludzkiego mózgu [55], co czyni ludzi podatnymi na urojenia. Ze względu na ewolucję biologiczną skupiamy się na złych wiadomościach, ponieważ mogą one stanowić potencjalne zagrożenie [56]. Koncentrowanie się na negatywnych wiadomościach i poczucie utraty kontroli [57] może powodować stres psychiczny, który może przerodzić się w histerię i rozprzestrzenić się na większą grupę.

W społeczeństwie z minimalnym wpływem na jednostkę negatywne wiadomości mogą wywołać taką histerię. Z powodu negatywnych wiadomości niektórzy ludzie zaczynają wierzyć w zagrożenie. Zagrożenie to budzi strach i zaczyna rozprzestrzeniać się w społeczeństwie. Objawy mogą się również rozprzestrzeniać. Le Bon [58] nazwał rozprzestrzenianie się emocji poprzez grupy «zarażaniem». Kiedy lęk się rozprzestrzeni i większość grupy zachowuje się w określony sposób, pojawia się zjawisko konformizmu, czyli presja społeczna sprawia, że jednostki zachowują się tak samo jak inni członkowie grupy. W końcu może zaistnieć zjawisko, które nazwano normami emergentnymi [59]: kiedy grupa ustanawia normę, wszyscy w końcu przestrzegają tej normy. Na przykład, jeśli grupa zdecyduje się nosić maski, wszyscy zgadzają się na tę normę. Pojawiające się normy mogą wyjaśniać późniejsze etapy zarażania. Zarażanie się strachem może prowadzić do przesadnej reakcji w danej sytuacji, nawet w państwie o minimalnym wpływie na jednostkę. Niemniej jednak w państwie o minimalnym wpływie na jednostkę istnieją pewne mechanizmy samokorygujące i ograniczenia, które zmniejszają prawdopodobieństwo, że masowa histeria wymknie się spod kontroli.

Omówienie wzmacniaczy i tłumików histerii masowej: państwo minimalne a państwo opiekuńcze

Istnieje kilka mechanizmów naprawczych i ograniczeń dla masowej histerii. Istnieją dobrze znane strategie zmniejszania niepokoju, stresu i strachu, które jednostki mogą zastosować w społeczeństwie państwa o minimalnym wpływie na jednostkę. Uwolnienie napięcia z ciała poprzez sport i ćwiczenia pomaga ograniczyć stres psychiczny [60]. Ponadto ważne jest, aby odwracać uwagę od negatywnych wiadomości i nawiązywać kontakty towarzyskie. Bez ograniczeń państwowych takie rozrywki są liczne.

Histeria może spowodować, że ludzie wyrządzą krzywdę sobie i niewinnym obserwatorom. W społeczeństwie państwa o minimalnym wpływie na jednostkę istnieje zasadnicza granica destrukcji wynikającej z masowej histerii, jaką jest egzekwowanie praw własności prywatnej, co teoretycznie jest jedynym zadaniem państwa o minimalnym wpływie na jednostkę [61, 62]. Co najważniejsze, w takim instytucjonalnym środowisku nie ma instytucji, która byłaby wystarczająco silna, by masowo naruszać prawa własności prywatnej, być może z możliwym wyjątkiem przekształcenia się państwa o minimalnym wpływie na jednostkę w państwo opiekuńcze.

Ponadto, podczas gdy każdy w stanie histerii związanej ze zdrowiem publicznym może dobrowolnie zamknąć własny biznes, nosić maskę lub pozostać w domu, w państwie o minimalnym wpływie na jednostkę, nikt nie może użyć przymusu, aby zmusić innych, którzy są zdrowi i nie poddają się histerii, aby zamknąć swoje firmy, nosić maski lub poddać się kwarantannie. Mniejszość może po prostu zignorować zbiorową panikę i kontynuować normalne życie, ponieważ ma do tego swobodę. Taka mniejszość może być przykładem i sygnałem alarmowym dla tych, którzy ulegają zbiorowej histerii lub są jej bliscy. Ta mniejszość może być szczególnie atrakcyjna w przypadkach z pogranicza. Załóżmy, że mała grupa ludzi podczas zbiorowej histerii zdrowia nadal idzie na zakupy, do pracy, towarzysko i swobodnie oddycha i nie choruje (masowo i śmiertelnie). Mając ten przykład, niepokój obserwatorów może spaść. Obserwatorzy mogą pójść za przykładem, a grupa histeryków się kurczy. Jedną z podstawowych cech systemów zdecentralizowanych jest to, że umożliwiają one konkurowanie, wykrywanie błędów i korygowanie [63, 64, 65]. Jeśli ludzie, którzy ostatecznie stają się wzorami do naśladowania dla innych poprzez ich interakcję, zachorują i umrą, panika zostanie potwierdzona. Jeśli jednak rzeczywiście dochodzi do histerii, a zagrożenie jest wyimaginowane lub wyolbrzymione, los wzorców do naśladowania będzie przeciętnie znacznie lepszy niż oczekiwali ci, którzy poddali się histerii. Wystarczająca liczba i różnorodność wzorów do naśladowania pozwala obserwatorom korygować i dostosowywać swoje oczekiwania [66].

Tak więc istnieją ważne granice dla masowej histerii, która szkodzi życiu i wolności w państwie o minimalnym wpływie na jednostkę. Co więcej, naturalne mechanizmy redukujące stres, lęk i histerię mogą działać swobodnie. Zdecentralizowana rywalizacja o rozwiązania łagodzi presję na dostosowanie się i ułatwia wyrwanie się z histerii. Konkurencja pozwala odkryć informacje o realnym niebezpieczeństwie postrzeganego zagrożenia [67]. Podczas gdy spustoszenie wywołane zbiorową histerią jest ograniczone przez ochronę praw własności prywatnej w społeczeństwie prawa prywatnego lub w państwie o minimalnym wpływie na obywatela, takie ograniczenia mogą być łatwo przezwyciężone przez nowoczesne państwo opiekuńcze. W rzeczywistości dobrze zorganizowana grupa [68], która została zarażona zbiorową histerią, może rządzić państwem lub przejąć kontrolę nad aparatem państwowym. W takiej sytuacji grupa ta może nałożyć środki na resztę populacji, wyrządzając niemal nieograniczone szkody. Należy tu wziąć pod uwagę, że państwo opiekuńcze może być również państwem, które jest związane rządami prawa [69, 70] i w którym represyjne interwencje władzy wykonawczej mogą być zniesione przez wymiar sprawiedliwości. Istnieje jednak niebezpieczeństwo, że w zbiorowej panice ochrona podstawowych swobód gwarantowanych w konstytucjach zostanie zniesiona w trybie nadzwyczajnym, a wymiar sprawiedliwości ulegnie masowej histerii, nie znosząc represyjnych interwencji. Dowody empiryczne podczas kryzysu COVID‑19 pokazują, że w państwach opiekuńczych nie broniono podstawowych wolności [71]. Ogólnie rzecz biorąc, im większa siła przymusu państwa, tym więcej szkód można wyrządzić społeczeństwu w stanie masowej histerii. Można argumentować, że infekcja wirusem stanowiłaby negatywny technologiczny efekt zewnętrzny [72]. Jednak jedynym zadaniem państwa o minimalnym wpływie na jednostkę jest ochrona praw własności prywatnej. Zadaniem państwa o minimalnym wpływie na obywatela nie jest ochrona obywateli przed wszelkimi zagrożeniami życia, takimi jak przeziębienie czy grypa sezonowa [73]. W państwie o minimalnym wpływie obywatele mogą swobodnie decydować, jakie ryzyko chcą podjąć, niezależnie od tego, czy prowadzą samochód, skaczą na bungee, czy angażują się w interakcje społeczne. Rzeczywiście, podejmowane przez państwo próby zmniejszenia wskaźników infekcji w postaci obowiązkowych masek na twarz, zamykania przedsiębiorstw lub pozostania w domu naruszają prawa własności prywatnej, których ma bronić państwo minimalnie wpływające na obywatela i mogą powodować negatywne efekty zewnętrzne w postaci depresji, alkoholizmu lub samobójstwa.

Podczas gdy w społeczeństwie prawa prywatnego i w państwie minimalnym istnieją mechanizmy, które pomagają ograniczyć i zredukować masową panikę, zbiorowa histeria może być zaostrzona przez państwo opiekuńcze z kilku powodów.

Po pierwsze, państwo [opiekuńcze – przypis red.] ma prawo ograniczać i zakazywać tych działań, które zmniejszają strach i niepokój, takich jak sport, rozrywka i kontakty towarzyskie. Podczas kryzysu COVID‑19 państwa wykorzystywały swoją siłę przymusu do narzucania izolacji społecznej, przyczyniając się w ten sposób do niepokoju [74] i napięcia psychicznego, które to czynniki wywołują masową histerię. Aby chronić się przed infekcjami biopsychologicznymi, populacja powinna regularnie ćwiczyć, dobrze się wysypiać, poprawnie się odżywiać i utrzymywać silne więzi z innymi ludźmi. Podczas kryzysu związanego z COVID‑19 rządy na całym świecie wprowadziły lockdowny i obowiązek noszenia masek, co utrudnia obywatelom wykonywanie którejkolwiek z tych rzeczy. Mówiąc dokładniej, dystans społeczny narzucany przez rządy zmniejsza silne więzi społeczne, a obowiązkowe maski uniemożliwiają wyrażanie życzliwości i współczucia, zmniejszając tym samym odporność psychiczną [75].

Po drugie, państwo ze swej natury przyjmuje scentralizowane podejście do rozwiązywania problemów. To prawda, że państwo opiekuńcze niekoniecznie jest państwem całkowicie scentralizowanym. Stany Zjednoczone i Republika Federalna Niemiec – obydwa państwa opiekuńcze – mają solidne struktury federalne, a te struktury federalne mogą prowadzić do konkurencji w przepisach i radzenia sobie ze źródłem masowej histerii, co prowadzi do lepszych rozwiązań. Ponadto istnienie państw konkurujących na poziomie międzynarodowym pozwala na eksperymentowanie z różnymi rozwiązaniami. Na przykład podczas kryzysu COVID‑19 podejście Szwecji dostarczyło dowodów na wyniki podejść alternatywnych [76]. Ogólnie rzecz biorąc, im bardziej zdecentralizowana struktura polityczna, tym większa możliwa konkurencja.

W każdym razie państwo, ze swej natury, w sposób scentralizowany zajmuje się źródłem histerii, takim jak postrzegane zagrożenie śmiertelnym wirusem. Państwo jest monopolistą przymusu na danym terytorium [77]. Ponieważ państwo narzuca swoje rozwiązanie problemu, eksperymentowanie z alternatywnymi sposobami rozwiązania problemu jest bardzo ograniczone. Ludzie, którzy sprzeciwiają się podejściu państwa do problemu, ponieważ nie ulegli histerii, są tłumieni. Nie mogą zademonstrować alternatywnych sposobów rozwiązania «kryzysu». Gdy wyklucza się alternatywy, zwiększa się myślenie grupowe. Myślenie grupowe to siła psychologiczna, która sprzyja konsensusowi, tłumiąc sprzeciwy i oceniając alternatywy dla narracji zbiorowej, ponieważ te alternatywne sposoby są zakazane przez państwo. Grupowe myślenie zostało uznane za odpowiedzialne za polityczne fiaska, takie jak wojna w Wietnamie czy tuszowanie Watergate przez Irvinga Janisa [78]. Lockdowny w czasie kryzysu COVID‑19 mogą być kolejnym kandydatem na fiasko, ponieważ ich skuteczność jest kwestionowana [79, 80]. Presja grupowa może modyfikować i zniekształcać osądy, jak wykazały eksperymenty Asha [81]. Ludzka skłonność do konformizmu sprzyja rozprzestrzenianiu się histerii. W rzeczy samej, myślenie grupowe pomaga wyjaśnić zjawisko masowej histerii [82]. Histerię masową można uznać za formę myślenia grupowego [83]. Ze względu na presję grupową i myślenie grupowe histeria karmi się sama, ponieważ nie pokazuje się ludziom alternatywy. Informacje niezbędne do rozwiązania problemu nie mogą być generowane w sposób zdecentralizowany na rynku, co jest problemem nieodłącznie związanym z socjalizmem [84].

Po trzecie, w nowoczesnym państwie opiekuńczym media mogą być upolitycznione. To upolitycznienie ogranicza dotychczasową konkurencję między mediami. Istnieje kilka mechanizmów, które kierują, a nawet ograniczają konkurencję w mediach. Serwisy informacyjne i platformy mediów społecznościowych mogą nawiązać bliskie relacje z państwem. Państwo reguluje media i może też bezpośrednio posiadać media, takie jak telewizja publiczna czy stacje radiowe. Państwo zazwyczaj wymaga również licencji na działanie niektórych mediów. Ogólnie rzecz biorąc, nowi nadawcy i platformy mogą szukać dobrej woli agencji państwowych. Co więcej, urzędnicy państwowi są często wykorzystywani jako źródło wiadomości, co prowadzi do stronniczości. Podczas gdy obiektywność wymagałaby przedstawienia obu stron historii, w czasach kryzysu politycy często przedstawiają obie strony historii [prawdopodobnie autorzy chcieli powiedzieć coś dokładnie przeciwnego – przedstawianie jedynie jednej strony historii przez polityków – przypis red.]. Inną formą pośredniego wpływu państwa w mediach jest to, że zatrudniają ludzi, którzy kształcili się w szkołach państwowych lub licencjonowanych przez państwo, co wzmacnia etatystyczne [etatyzm – podporządkowanie jednostkowych i grupowych interesów społeczeństwa interesowi państwa – przypis red.] nastawienie w mediach. Agencje informacyjne i platformy mediów społecznościowych powiązane z państwem mogą angażować się i promować masowe negatywne kampanie informacyjne. Negatywne wiadomości się sprzedają. Media mają motywację do przedstawiania niebezpieczeństwa. Historia rządu jako bohatera rozwiązującego zagrożenia jest bardzo rynkowa [85].

W rzeczywistości środki masowego przekazu szerzyły panikę, przedstawiając SARS‑CoV‑2 jako bezprecedensowe zagrożenie [86]. Wyszukiwanie informacji w Internecie wiązało się z większą liczbą symptomów podczas kryzysu COVID‑19. Przypominanie i uświadamianie sobie własnej śmiertelności nieustannie wywoływało niepokój. Emocjonalne zdjęcia trumien, masowych grobów i pacjentów podłączonych do respiratorów przyczyniły się do zbiorowego strachu. Nadmiar wiadomości o COVID‑19 wywoływał niepokój i panikę [87], zwany także «głównym zaburzeniem stresowym» [88]. Negatywne wiadomości w mediach społecznościowych generują stres psychologiczny, który był nieznany w dawnych czasach i dobrze nadaje się do wywoływania masowej histerii [89]. Oglądalność mediów społecznościowych koreluje z lękiem i dystresem psychicznym [90]. Nadmierna dyskusja na temat COVID‑19 w mediach społecznościowych pogorszyła zdrowie psychiczne.

Wiadomości o rosnącej liczbie przypadków COVID‑19 przewyższyły liczbę wiadomości o malejącej liczbie przypadków 5.5‑krotnie, nawet w czasach spadającej liczby przypadków [91]. Agencje prasowe mogą w rzeczywistości celowo straszyć ludzi [92] i ukrywać alternatywne informacje. Krótko mówiąc, masowa histeria sponsorowana przez stronniczy sektor mediów może wymknąć się spod kontroli we współczesnym państwie opiekuńczym.

Po czwarte, negatywne wiadomości z wiarygodnego źródła wywołują niepokój i są szczególnie szkodliwe dla zdrowia psychicznego. Eksperci, którzy popierają wiarygodność zagrożenia, zwiększają rozprzestrzenianie się masowej histerii [93]. Wiele osób, zwłaszcza w czasach kryzysu, szuka pomocy u nowoczesnego państwa. Przywiązują wielką wagę do przedstawicieli państwa i do ostrzeżeń instytucji państwowych. Kiedy lekarze tacy jak Anthony Fauci przemawiają w imieniu państwa, mówiąc ludziom, że stoją w obliczu straszliwego zagrożenia i muszą nosić maski i pozostać w domu, zbiorowa histeria staje się łatwiejsza do rozwoju niż w przypadku bardziej zdecentralizowanego społeczeństwa gdzie nie ma takiej potężnej władzy centralnej. W rzeczy samej, doktor Fauci wyolbrzymił niebezpieczeństwo COVID‑19, przekazując opinii publicznej paniczne wiadomości [94]. Podczas przesłuchania w Kongresie USA 11 marca 2020 r. śmiertelność #koronawirusa była przesadzona. Błąd informacji i błąd selekcji doprowadziły do oszacowania, że śmiertelność koronawirusa byłaby dziesięciokrotnie wyższa niż śmiertelność grypy sezonowej. Pomylono wskaźnik śmiertelności wykrytych przypadków [case fatality rate CFR – przypis red.], który jest odsetkiem zgonów wśród potwierdzonych przypadków choroby i wskaźnik śmiertelności infekcji [ang. infection fatality rate IFR – przypis red.], który jest odsetkiem zgonów w stosunku do rozpowszechnienia infekcji w populacji. Szacunki śmiertelności z powodu infekcji opierają się na badaniach krwi. Szacowane infekcje obejmują infekcje niezdiagnozowane, bezobjawowe i łagodne. Współczynnik śmiertelności infekcji jest zwykle znacznie niższy niż współczynnik śmiertelności wykrytych przypadków [wykrytych zachorowań – przypis red.]. Współczynnik śmiertelności infekcji jest zwykle znacznie niższy niż współczynnik śmiertelności wykrytych przypadków. Podczas przesłuchania w Kongresie w dniu 11 marca 2020 r. porównano współczynnik śmiertelności infekcji grypą sezonową z szacowanym współczynnikiem śmiertelności wykrytych przypadków koronawirusa, co doprowadziło do alarmującego stwierdzenia, że koronawirus byłby dziesięciokrotnie bardziej śmiertelny niż grypa sezonowa [95]. To fałszywe oświadczenie wychodzące z Kongresu Stanów Zjednoczonych i jego autorytet w znacznym stopniu przyczyniło się do wywołania niepokoju i paniki.

Innym czynnikiem, który może sprawić, że nowoczesne społeczeństwa będą bardziej podatne na masową histerię, jest zmniejszenie roli religii w społeczeństwie. Lęk przed śmiercią jest zwykle łagodzony przez religię, ponieważ religie zazwyczaj uważają, że istnieje życie po śmierci. Państwo i demokracja zostały wyniesione do poziomu quasi‑religijnego. Państwo jawi się jako alternatywa dla Boga [96] bez obietnicy życia pozagrobowego. Porzucając religię, ludzie zaczynają bardziej boją się śmierci, a silny lęk przed śmiercią jest kolejnym czynnikiem przyczyniającym się do paniki, zaburzeń i masowej histerii [97]. Jak ujął to Erik von Kuehnelt‑Leddihn: «Trudno bać się śmierci, jeśli jest się bardzo pobożnym. Trudno nie czcić zdrowia, jeśli się boimy śmierci. Trudno jest wyegzekwować ogólny stan zdrowia bez interwencji państwa na dużą skalę i równie trudno wyobrazić sobie wzmożoną interwencję państwa bez utraty wolności». [38, 39, 98] Nie oznacza to, że silne państwa nigdy nie polegają na religii. Reżimy autorytarne okresu międzywojennego, jak Austria za Dolfußa i Schuschnigga, Polska za Piłsudskiego czy Hiszpania Franco, opierały się na religii i miały cechy państwa opiekuńczego. Jednak badania empiryczne wykazały, że w krajach o wyższych wydatkach na opiekę społeczną ludzie są mniej religijni, co sugeruje, że jednostki zastępują usługi religijne usługami państwowymi [99]. Wykazano jednak, że przekonania religijne zwiększają dobrostan psychiczny [100]. Bez duchowych ram zapewnionych przez religię i wiarę w życie pozagrobowe, istnieje tendencja do narastania lęku przed śmiercią, a populacja staje się bardziej wrażliwa na problemy psychologiczne i masową histerię.

Po piąte, państwo może aktywnie chcieć zaszczepić strach wśród ludności, przyczyniając się w ten sposób do wywołania masowej histerii. Ilustrując ten punkt, jest wyciek wewnętrznego artykułu niemieckiego Departamentu Spraw Wewnętrznych w pierwszych tygodniach kryzysu COVID‑19 [101]. W artykule eksperci państwowi zalecili rządowi zaszczepienie strachu ludności niemieckiej. W celu szerzenia strachu w artykule zatwierdzono trzy strategie komunikacji. Po pierwsze, władze państwowe powinny podkreślić problemy z oddychaniem pacjentów chorych na COVID‑19, ponieważ ludzie mają pierwotny lęk przed śmiercią przez uduszenie [102, 103], co może łatwo wywołać panikę [104]. Po drugie, eksperci podkreślili, że strach należy zaszczepić również dzieciom, nawet jeśli nie ma prawie żadnego zagrożenia dla zdrowia dzieci. Jednak dzieci mogą łatwo się zarazić, spotykając się i bawiąc z innymi dziećmi. Według raportu, dzieciom należy powiedzieć, że gdy z kolei zarażą swoich rodziców i dziadków, mogą oni ponieść w domu bolesną śmierć. Ta rada komunikacyjna miała na celu wywołanie niepokoju i poczucia winy. Wpajanie poczucia winy jest kolejnym środkiem stosowanym przez rządy w celu zwiększenia poparcia ludności [105]. Rekomendowane przesłanie wzbudza strach przed byciem odpowiedzialnym za zarażanie innych, którzy umierają w męczarniach. Po trzecie, rządowi niemieckiemu doradzono, aby wspomniał o możliwości nieznanego, długotrwałego, nieodwracalnego uszczerbku na zdrowiu spowodowanego infekcją SARS‑CoV‑2 oraz o możliwości nagłej i nieoczekiwanej śmierci osób zarażonych. Wszystkie te zalecenia komunikacyjne miały na celu zwiększenie strachu w populacji. Ostatecznie strach jest ważnym fundamentem władzy rządu. Jak ujął to Henry H. Mencken: «całym celem praktycznej polityki jest zaalarmowanie ludności (i w związku z tym w sposób krzykliwy, by doprowadzić do bezpieczeństwa) przez niekończącą się serię straszydeł, w większości wyimaginowanych». [106] Nadmierna reakcja rządu na dostrzegane zagrożenie sprzyja następnie lękowi.

W interesie rządu leży podkreślanie podatności obywateli na zagrożenia zewnętrzne i wewnętrzne, ponieważ legitymizacja i władza państwa opierają się na narracji, że chroni ona swoich obywateli przed takimi zagrożeniami. Chociaż strategia zagrożenia jest generalnie korzystna dla rządu, strach jest mieczem obosiecznym. Strach może również obrócić się przeciwko państwu. Panika i masowa histeria mogą nawet doprowadzić do całkowitej destabilizacji reżimu. Anegdotycznym dowodem na to jest Grande Peur podczas Rewolucji Francuskiej, kiedy pogłoski o arystokratach planujących zagłodzenie ludności doprowadziły do ogólnej paniki i powstań przeciwko reżimowi.

Strach i niepokój były ważnymi czynnikami ewolucji człowieka i pełnią ważną funkcję. Jednak ewolucyjną funkcją strachu można manipulować, aby zapewnić sobie panowanie i kontrolę. Strach daje władzę nad bojaźliwymi. Związek między polityką a strachem był szeroko badany [107, 108, 109]. Starożytny grecki historyk Polibiusz twierdził, że aby kontrolować masy, władcy musieli zaszczepić strach i wywoływać poczucie grozy. Rzymski pisarz Salustiusz zwrócił uwagę, że ci, którzy chcą sprawować władzę, muszą wybierać między wzbudzaniem strachu a cierpieniem z powodu strachu [110]. W ostatnim czasie wojna z terrorem była przywoływana przez niektórych autorów jako przykład wzmocnienia nadmiernych lęków u ludzi w celu zwiększenia władzy rządu [111]. Brzeziński zwraca uwagę: «Ciągłe odwoływanie się do ‹wojny z terrorem› osiągnęło jeden główny cel: pobudziło powstanie kultury strachu. Strach przesłania rozum, potęguje emocje i ułatwia demagogicznym politykom mobilizowanie opinii publicznej na rzecz polityki, którą chcą prowadzić». [112] Kultura strachu [113, 114] wynika z tego, że rząd zaszczepia strach ogółowi społeczeństwa, aby osiągnąć swoje cele polityczne, wykorzystując negatywne nastawienie ludzkiego mózgu.

Zazwyczaj w narracji o zagrożeniu rządom pomagają media. Jak wskazuje Robert Higgs: „media informacyjne wykupują ubezpieczenie od rządowych kar, grając zgodnie z programem podsycania strachu, jaki obecnie prowadzi rząd”. [115] Sensacyjne media również wspierają rządową strategię strachu, ponieważ pozwalają jej zwrócić uwagę opinii publicznej. Połączenie państwa chcącego wykorzystać strategię strachu ze wspierającymi się środkami masowego przekazu stanowi żyzny grunt dla rozwoju masowej histerii, co ma negatywny wpływ na zdrowie publiczne.

Po szóste, politycy mają motywację, by zawyżać ocenę w swoich reakcjach na zagrożenie. Dzieje się tak, ponieważ politycy są w dużej mierze zwolnieni z ryzyka ewentualnych błędnych decyzji i ich kosztów [116]. Decydenci polityczni mogą w dużej mierze przerzucić koszty swoich działań na innych. Dodatkowo, im większe i bardziej scentralizowane państwo, tym lepiej i szerzej można przerzucić koszty na innych [117, 118].

Egoistyczni politycy [119, 120] mają do czynienia z asymetryczną sytuacją. Niedocenianie zagrożenia i zaniechanie działania wiążą się z ogromnymi kosztami politycznymi, ponieważ politycy poniosą odpowiedzialność za katastrofę spowodowaną zagrożeniem, którego nie docenili. Natomiast przesada, a nawet wymyślenie groźby i śmiała interwencja państwa są politycznie bardziej atrakcyjne. Jeśli egzystencjalne zagrożenie, o którym mówią politycy, rzeczywiście okazuje się tak wielkim zagrożeniem, można ich celebrować jako bohaterów, jeśli podejmą śmiałe środki. Jeśli ostatecznie koszty tych środków okażą się zbyt wysokie w porównaniu z rzeczywistym zagrożeniem, to politycy nie muszą ponosić kosztów błędnej decyzji, ale mogą przerzucić je na resztę społeczeństwa. Politycy ciesząc się zagwarantowanym dochodem mają zatem motywację do wyolbrzymiania zagrożenia i narzucania przesadnych środków, zwanych także nadreakcją polityczną [121, 122], co sprzyja pojawianiu się i narastaniu masowej histerii.

Podsumowując, prawa własności zwykle nie są skutecznymi ograniczeniami w ograniczaniu masowej histerii w państwie opiekuńczym. Ponadto państwo może hamować naturalne mechanizmy zmniejszające stres i histerię. Scentralizowany charakter państwa zwiększa presję grupową i konformistyczną. Upolitycznione środki masowego przekazu i negatywne wiadomości ze strony oficjalnych organów państwowych mogą jeszcze bardziej zwiększyć presję psychologiczną. Wreszcie państwo może celowo chcieć zwiększyć niepokój, a politycy mają motywację do podejmowania odważnych decyzji i wyolbrzymiania zagrożenia. Nasze ustalenia podsumowano w tabeli 3.

Tabela 3. Wpływ państwa na rozwój masowej histerii
Czynniki wpływające na ewolucję masowej histerii	Państwo minimalne	Współczesne państwo opiekuńcze
Strategie redukcji stresu i lęku	funkcjonują swobodnie	mogą być znacznie ograniczone
Limity wyrządzonych szkód	prawa własności prywatnej	niezabezpieczone prawa własności
Możliwość eksperymentowania z alternatywami	ułatwia wykrywanie realnego zagrożenia	centralizacja i myślenie grupowe hamują alternatywne podejścia
Upolitycznione środki przekazu masowego	nie istnieją	prawdopodobnie przyczyniają się do histerii
Negatywne informacje z wiarygodnego źródła	mogą wnieść swój wkład, ale państwo nie jest uważane za odpowiedzialne za zdrowie publiczne	uważane za odpowiedzialne za zdrowie publiczne, wysoki autorytet
Strach jako czynnik polityczny	może występować, ale władza państwa jest ściśle ograniczona	może być użyty do rozszerzenia władzy państwowej
Koszty złych decyzji zdrowotnych	Ograniczona możliwość przenoszenia kosztów na osoby trzecie	Szeroka możliwość przenoszenia kosztów na osoby trzecie, zachęta do wyolbrzymiania zagrożenia

Wnioski

Masowa histeria może wiązać się z ogromnymi obciążeniami zdrowia publicznego w postaci stresu psychicznego, lęku, a nawet objawów fizycznych. Do tych kosztów należy dodać pośrednie negatywne skutki zdrowotne wynikające z alkoholizmu, samobójstw lub szkód spowodowanych odroczonym leczeniem i opóźnionym rozpoznaniem choroby. Niepowodzenie polityki w masowej histerii może prowadzić do upadku gospodarczego i ubóstwa, co z kolei negatywnie wpływa na zdrowie publiczne i oczekiwaną długość życia.

Badania nad masową histerią skupiały się głównie na epidemiach w lokalnych szkołach lub firmach. Jednak w erze cyfrowej globalnych mediów masowych i społecznościowych istnieje możliwość globalnej masowej histerii, zjawisko, które nie zostało jeszcze zbadane. Nasze studium ekonomii politycznej masowej histerii czerpie z ugruntowanego psychologicznego fenomenu masowej histerii i stosuje je do nowego i innowacyjnego kontekstu globalnej masowej histerii nieujętej jeszcze w piśmiennictwie. Dokładniej, przeanalizowaliśmy, w jaki sposób system polityczny może wpływać na prawdopodobieństwo i rozprzestrzenianie się masowej histerii w zdigitalizowanym i zglobalizowanym świecie opartym na zasadach ekonomicznych. Dyskutowaliśmy o tym, jak państwo i jego wielkość zwiększają prawdopodobieństwo masowej histerii, porównując wyidealizowane państwo o minimalnym wpływie na jednostkę z wyidealizowanym państwem opiekuńczym, odnosząc się do całkowicie niezbadanej wcześniej kwestii badawczej. Nasze odkrycia są bardzo istotne i ważne, ponieważ niepowodzenia polityki wywołane masową histerią mogą mieć katastrofalne skutki dla zdrowia publicznego.

Odkryliśmy, że wielkość i siła państwa pozytywnie wpływa na prawdopodobieństwo i rozszerzenie masowej histerii. Im bardziej scentralizowane i im więcej władzy ma państwo, tym większe prawdopodobieństwo i rozszerzenie masowej histerii. W państwie o minimalnym wpływie na obywatela istnieją mechanizmy samokorygujące, które ograniczają zbiorową histerię. Egzekwowanie praw własności prywatnej ogranicza szkody wyrządzane przez tych, którzy popadają w histerię. W przeciwieństwie do państwa o minimalnym wpływie na człowieka, państwo opiekuńcze (dzięki rozmytemu sektorowi publicznemu i jego miękkiej sile [123, 124]) wzmaga i zaostrza masowe paniki, potencjalnie powodując poważne zniszczenie. To, co jest tymczasowo, lokalnie odosobnionymi wybuchami masowej histerii, może na dłuższy czas przekształcić się w globalną masową histerię. Niedawny rozwój technologii informacyjnej, a zwłaszcza korzystanie z mediów społecznościowych, a także upadek religii sprawiły, że społeczeństwa stały się bardziej podatne na rozwój masowej histerii [125, 126, 127]. Niestety, gdy rząd przejmuje masowa histeria, ilość szkód, jakie histeria może wyrządzić życiu i wolności, gwałtownie wzrasta, ponieważ poszanowanie przez państwo własności prywatnej i podstawowych praw człowieka jest ograniczone. Naruszenie podstawowych praw człowieka w postaci godzin policyjnych, lockdownów i przymusowego zamykania firm zostało obszernie zilustrowane podczas kryzysu COVID‑19. Oczywiście przykład COVID‑19 ma charakter raczej orientacyjny niż reprezentatywny, a wyciągniętych z niego wniosków nie można uogólniać. Podczas kryzysu COVID‑19 kilku autorów argumentowało, że z punktu widzenia zdrowia publicznego te inwazyjne interwencje, takie jak lockdowny, były niepotrzebne [128, 129, 130, 131] i istotnie szkodliwe dla ogólnego zdrowia publicznego [132, 133]. W rzeczywistości wcześniejsze badania naukowe dotyczące środków łagodzących chorobę podczas możliwej pandemii grypy ostrzegały przed takimi inwazyjnymi interwencjami i zalecały bardziej normalne funkcjonowanie społeczne [134]. Co więcej, w reakcji na minione pandemie, takie jak azjatycka grypa z lat 1957–1958, nie było lockdownów [135], a badania przed 2020 r. sprzeciwiały się lockdownom [136]. Z tej perspektywy lockdowny były błędem polityki. Pokazaliśmy, że te błędy polityczne mogły być równie dobrze spowodowane zbiorową histerią. Skala, na jaką doszło do masowej histerii podczas kryzysu COVID‑19, jest tematem otwartym na przyszłe badania. Aby zapobiec powtórzeniu się błędów politycznych podobnych do tych podczas kryzysu COVID‑19, należy mieć świadomość ekonomii politycznej masowej histerii rozwiniętej w tym artykule oraz roli państwa w podsycaniu masowej histerii. Na zdrowie publiczne prawdopodobnie negatywnie wpłyną interwencje państwa podczas masowej histerii z powodu błędów politycznych.

Podziękowanie

GESCE‑URJC i TRANS‑REAL LAB‑UVA. Autorzy dziękują za uwagi Stefanowi Homburgowi, trzem anonimowym arbitrom oraz redaktorowi naukowemu. Ich sugestie pomogły w znacznym ulepszeniu artykułu.

Wkłady autorskie

Konceptualizacja, P.B. i A.S.‑B.;
metodologia, J.A.P.‑R.;
pisanie – przygotowanie oryginalnego projektu, P.B.;
pisanie – recenzja i redakcja, A.S.‑B.;
nadzór, J.A.P.‑R.

Wszyscy autorzy przeczytali i zgodzili się na opublikowaną wersję rękopisu.

[Tłumaczenie na język polski: Hotaru, Catherine_TG – przypis red.]

Finansowanie

Badanie to nie otrzymało finansowania zewnętrznego.

Oświadczenie instytucjonalnej komisji rewizyjnej

Nie dotyczy.

Oświadczenie o świadomej zgodzie

Nie dotyczy.

Oświadczenie o dostępności danych

Nie dotyczy.

Konflikt interesów

Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.

Przypisy

Uwaga wydawcy: MDPI pozostaje neutralny w odniesieniu do roszczeń jurysdykcyjnych w opublikowanych mapach i powiązaniach instytucjonalnych.

Bibliografia

Wang C., Pan R., Wan X., Tan Y., Xu L., Ho C., Ho R. «Immediate Psychological Responses and Associated Factors during the Initial Stage of the 2019 Coronavirus Disease (COVID‑19) Epidemic among the General Population in China», opublikowano w czasopiśmie «Int. J. Environ. Res. Public Health». 2020;17:1729. DOI: 10.3390/ijerph17051729.
Solomou I., Constantinidou F. «Prevalence and Predictors of Anxiety and Depression Symptoms during the COVID‑19 Pan‑demic and Compliance with Precautionary Measures: Age and Sex Matter», opublikowano w czasopiśmie «Int. J. Environ. Res. Public Health». 2020;17:4924. DOI: 10.3390/ijerph17144924.
Choi E.P.H., Hui B.P.H., Wan E.Y.F. «Depression and Anxiety in Hong Kong during COVID‑19», opublikowano w czasopiśmie «Int. J. Environ. Res. Public Health». 2020;17:3740. DOI: 10.3390/ijerph17103740.
Bartoszek A., Walkowiak D., Bartoszek A., Kardas G. «Mental Well‑Being (Depression, Loneliness, Insomnia, Daily Life Fa‑tigue) during COVID‑19 Related Home‑Confinement‑A Study from Poland», opublikowano w «Int. J. Environ. Res. Public Health». 2020;17:7417. DOI: 10.3390/ijerph17207417.
Yang Y., Liu K., Li S., Shu M. «Social Media Activities, Emotion Regulation Strategies, and Their Interactions on People's Mental Health in COVID‑19 Pandemic», opublikowano w czasopiśmie «Int. J. Environ. Res. Public Health». 2020;17:8931. DOI: 10.3390/ijerph17238931.
Sigurvinsdottir R., Thorisdottir I.E., Gylfason H.F. «The Impact of COVID‑19 on Mental Health: The Role of Locus on Control and Internet Use», opublikowano w czasopiśmie «Int. J. Environ. Res. Public Health». 2020;17:6985. DOI: 10.3390/ijerph17196985.
Valenzano A., Scarinci A., Monda V., Sessa F., Messina A., Monda M., Precenzano F., Carotenuto M., Carotenuto M., Messina G. i inni. «The Social Brain and Emotional Contagion: COVID‑19 Effects. Medicina». 2020;56:640. DOI: 10.3390/medicina56120640.
Belli S., Alonso C.V. «COVID‑19/SARS‑CoV‑2 News from Preprints; COVID‑19 Pandemic and Emotional Contagion: Societies facing Collapse», opublikowano w «SocArXiv». 2020 DOI: 10.31235/osf.io/gdbw6.
Gump B.B., Kulik J.A. «Stress, Affiliation, and Emotional Contagion», opublikowano w czasopiśmie «J. Personal. Soc. Psychol.». 1997;72:305–319. DOI: 10.1037/0022‑3514.72.2.305.
Zheng L., Miao M., Lim J., Li M., Nie S., Zhang X. «Is Lockdown Bad for Social Anxiety in COVID‑19 Regions? A National Study in The SOR Perspective», opublikowano w czasopiśmie «Int. J. Environ. Res. Public Health». 2020;17:4561. DOI: 10.3390/ijerph17124561.
Benedetti F., Lanotte M., Lopiano L., Colloca L. «When words are painful: Unraveling the mechanisms of the nocebo effect», opublikowano w «Neuroscience». 2007;147:260–271. DOI: 10.1016/j.neuroscience.2007.02.020.
Amanzio M., Howick J., Bartoli M., Cipriani G.E., Kong J. «How Do Nocebo Phenomena Provide a Theoretical Framework for the COVID‑19 Pandemic?», opublikowano we «Front. Psychol». 2020;11:589884. DOI: 10.3389/fpsyg.2020.589884.
Follert F., Naumann C., Thieme L. «Between scientific publication and public perception: Some economic remarks on the allocation of time in science», opublikowano w czasopiśmie «Int. J. Econ. Manag. Sci.». 2020;9:1–7. DOI: 10.22028/d291‑32411.
Huerta de Soto J. «Liberalismo versus anarcocapitalismo», opublikowaqno w «Procesos Merc. Rev. Eur. Econ. Política». 2007;4:13–32.
Hoppe H. «Democracy: The God That Failed». Routledge; Somerset, UK: 2001. Perspectives on Democratic Practice.
Cabrera Hernandéz J. «La desafiante idea de molinari: La defensa en régimen de libre competencia» opublikowano w «Procesos Merc. Rev. Eur. Econ. Política». 2015;12:199–236.
Colligan M., Murphy L. «A review of mass psychogenic illness in work settings» opublikowano w: Colligan M., Pennebaker J., Murphy L., wydawcy. «Mass Psychogenic Illness: A Social Psychological Analysis». Routledge; Abington, UK: 1982. Strony: 33–52.
Sirios F. «Perspectives on epidemic hysteria». Opublikowano w: Colligan M., Pennebaker J., Murphy L., wydawcy. «Mass Psychogenic Illness». Routledge; Londyn, UK: 1982. Strony: 233–252.
Balaratnasingam S., Janca A. «Mass hysteria revisited», opublikowano w «Curr. Opin. Psychiatry» 2006;19:171–174. DOI: 10.1097/01.yco.0000214343.59872.7a.
Phoon W.H. «Outbreaks of mass hysteria at workplaces in singapore: Some patterns and modes of presentation». Opublikowano w: Colligan M., Pennebaker J., Murphy L., wydawcy. «Mass Psychogenic Illness». Routledge; Londyn, UK: 1982. Strony: 21–32.
Kerkckhoff A.C. «Analyzing a case of mass psychogenic illness». Opublikowano w: Colligan M., Pennebaker J., Murphy L., wydawcy. «Mass Psychogenic Illness». Routledge; Londyn, UK: 1982. Strony: 5–20.
McGrath J. «Complexities, cautions and concepts in research on mass psychogenic illness». Opublikowano w: Colligan M., Pennebaker J., Murphy L., wydawcy. «Mass Psychogenic Illness». Routledge; Londyn, UK: 1982. Strony: 57–86.
Schmitt N., Fitzgerald M. «Mass psychogenic illness: Individual and aggregate data». Opublikowano w: Colligan M., Pennebaker J., Murphy L., wydawcy. «Mass Psychogenic Illness». Routledge; Londyn, UK: 1982. Strony: 87–100.
Singer J.E. «Yes virginia, there really is a mass psychogenic illness». Opublikowano w: Colligan M., Pennebaker J., Murphy L., wydawcy. «Mass Psychogenic Illness». Routledge; Londyn, UK: 1982. Strony: 127–143.
Pennebaker J.W. «Social and perceptual factors affecting symptom reporting and mass psychogenic illness». Opublikowano w: Colligan M., Pennebaker J., Murphy L., wydawcy. «Mass Psychogenic Illness». Routledge; Londyn, UK: 1982. Strony: 139–154.
Singer J.E., Baum C.S., Baum A., Thew B.D. «Mass psychogenic illness: The case for social comparison». Opublikowano w: Colligan M., Pennebaker J., Murphy L., wydawcy. «Mass Psychogenic Illness». Routledge; Londyn, UK: 1982. Strony: 155–170.
Freedman J.L. «Theories of contagion as they relate to mass psychogenic illness». Opublikowano w: Colligan M., Pennebaker J., Murphy L., wydawcy. «Mass Psychogenic Illness». Routledge; Londyn, UK: 1982. Strony: 171–182.
Stahl S.M. «Illness as an emergent norm or doing what comes naturally». Opublikowano w: Colligan M., Pennebaker J., Murphy L., wydawcy. «Mass Psychogenic Illness». Routledge; Londyn, UK: 1982. Strony: 183–198.
Kerckhoff A. «A social psychological view of mass psychogenic illness». Opublikowano w: Colligan M., Pennebaker J., Murphy L., wydawcy. «Mass Psychogenic Illness». Routledge; Londyn, UK: 1982. Strony: 199–216.
Waller J. «The art of medicine: A forgotten plague: Making sense of dancing mania», opublikowano w «The Lancet». 2009;373:624–625. DOI: 10.1016/S0140‑6736(09)60386‑X.
Starkey M.L. «The Devil in Massachusetts, a Modern Inquiry into the Salem Witch Trials». A. A. Knopf; Nowy Jork, USA: 1949.
Stahl S.M., Lebedun M. «Mystery Gas: An Analysis of Mass Hysteria», opublikowano w: «J. Health Soc. Behav». 1974;15:44–50. DOI: 10.2307/2136925.
Tarafder B.K., Khan M.A.I., Islam M.T., Mahmud S.A.A., Sarker M.H.K., Faruq I., Miah M.T., Arafat S.M.Y. «Mass Psychogenic Illness: Demography and Symptom Profile of an Episode», opublikowano w «Psychiatry J.». 2016;2016:1–5. DOI: 10.1155/2016/2810143.
Johnson D.M. «The “phantom anesthetist” of Mattoon: A field study of mass hysteria», opublikowano w «J. Abnorm. Soc. Psychol.». 1945;40:175–186. DOI: 10.1037/h0062339.
Small G.W., Nicholi A.M. «Mass hysteria among schoolchildren. Early loss as a predisposing factor», opublikowano w: «Arch. Gen. Psychiatry». 1982;39:721–724. DOI: 10.1001/archpsyc.1982.04290060065013.
Lovgen S. «Behind the 1938 Radio Show Panic of “War of the Worlds”», opublikowano w «National Geographic»; Waszyngton, DC, USA: 2005.
Boissoneault L. «How a Soap Opera Virus Felled Hundreds of Students in Portugal». [(dostęp 15 stycznia 2021)]. Dostępny online.
«Flight From Dubai Carrying Dozens of Sick Passengers Was Quarantined in New York.» [(dostęp 15 stycznia 2021)]. Dostępny online.
Colloca L. «Nocebo effects can make you feel pain», opublikowany w «Science». 2017;358:44.
Berezow A. «The Man Who Overdosed on Placebo». [(dostęp 15 stycznia 2021)]. Dostępny online.
«Coronavirus: Could Reading about the Pandemic Cause Harm?» [(dostęp 15 stycznia 2021)]. Dostępny online.
Gandal K. «Scaring Ourselves to Death». [(dostępny 15 stycznia 2021)]. Dostępny online.
Lăzăroiu G., Horak J., Valaskova K. «Scaring Ourselves to Death in the Time of COVID‑19: Pandemic Awareness, Virus Anxiety, and Contagious Fear», opublikowano w «Linguist. Philos. Investig.». 2020;19:114–120.
Bartholomew R.E., Victor J.S. «A Social‑Psychological Theory of Collective Anxiety Attacks: The “Mad Gasser” Reexamined», opublikowano w; «Sociol. Q.». 2004;45:229–248. DOI: 10.1111/j.1533‑8525.2004.tb00011.x.
Slovic P. «Perception of risk», opublikowano w «Science». 1987;236:280–285. DOI: 10.1126/science.3563507.
Follert F., Daumann F. «Gefahrenwahrnehmung und Politische Entscheidungen». [(dostęp 9 stycznia 2021)]. Dostępny online.
«Madness». [(dostęp 15 stycznia 2021)]. Dostępny online.
Burke T., Berry A., Taylor L.K., Stafford O., Murphy E., Shevlin M., McHugh L., Carr A. «Increased Psychological Distress during COVID‑19 and Quarantine in Ireland: A National Survey», opublikowano w: «J. Clin. Med.». 2020;9:3481. DOI: 10.3390/jcm9113481.
Czeisler M., Lane R.I., Petrosky E., Wiley J.F., Christensen A., Njai R., Weaver M.D., Robbins R., Facer‑Childs E.R., Barger L.K. i inni. «Mental Health, Substance Use, and Suicidal Ideation During the COVID‑19 Pandemic—United States, June 24–30, 2020» ,opublikowano w: «MMWR Morb. Mortal. Wkly. Rep.». 2020;69:1049–1057. DOI: 10.15585/mmwr.mm6932a1.
Pollard M.S., Tucker J.S., Green H.D. «Changes in Adult Alcohol Use and Consequences During the COVID‑19 Pandemic in the US», opublikowano w: «JAMA Netw. Open.». 2020;3:e2022942. DOI: 10.1001/jamanetworkopen.2020.22942.
Ioannidis J. «Infection fatality rate of COVID‑19 inferred from seroprevalence data», opublikowano w: «Bull. World Health Organ.». 2021;99:19F–33F. DOI: 10.2471/BLT.20.265892.
«Centers for Disease and Control Prevention Pandemic Planning Scenarios». [(dostęp 15 stycznia 2021)]. 2020 Dostępny omline.
«Worldometers Coronavirus». [(dostęp 22 stycznia 2021)]; Dostępny online.
«WHO´s Global Health Estimates The Top 10 Cases of Death». [(dostęp 15 stycznia 2021)]. 2020 Dostępny online.
Rozin P., Royzman E.B. «Negativity Bias, Negativity Dominance, and Contagion», opublikowany w: «Pers. Soc. Psychol. Rev.». 2001;5:296–320. DOI: 10.1207/S15327957PSPR0504_2.
Shoemaker P.J. «Hardwired for News: Using Biological and Cultural Evolution to Explain the Surveillance Function», opublikowano w «J. Commun.». 1996;46:32–47. DOI: 10.1111/j.1460‑2466.1996.tb01487.x.
Mineka S., Kelly K.A. «The Relationship between Anxiety, Lack of Control and Loss of Control». John Wiley & Sons; Oxford, UK: 1989. Strony: 163–191.
Bon G.L. «The Crowd». F. Unwin; Londyn, UK: 1895.
Turner R.H. «Collective behavior». Opublikowano w: Faris R.E.L., wydawcy. «Handbook of Modern Sociology». Rand McNally; Chicago, IL, USA: 1964.
«10 Tools for Dealing with Mass Fear». [(dostęp 15 stycznia 2021)]. Dostępny online.
Mises L.V. Liberalism: «The Classic Tradition». Foundation for Economic Education; Nowy Jork, USA: 2005.
Mises L. «Human Action». Ludwig von Mises Institute; Auburn, AL, USA: 1998.
Marquart A., Bagus P. «Wir Schaffen das Alleine». FBV; Monachium, Germany: 2017.
Bagus P. «The Tragedy of the Euro». Indep. Rev. 2011;15:563–576.
Bagus P. «The Tragedy of the Euro». Terra Libertas; Eastbourne, UK: 2011.
Hayek F.A. «The meaning of competition», opublikowano w «Econ. J. Watch.». 2016;13:359–372.
Hayek F.A.V. «Der Wettbewerb als Entdeckungsverfahren». Inst. für Weltwirtschaft; Kiel, Niemcy: 1968.
Olson M. «Logic of Collective Action». Harvard University Press; Cambridge, MA, USA: 2009.
Hayek F.A. «Law, Legislation and Liberty». Routledge; Londyn, UK: 2012.
Hayek F.A. «The Constitution of Liberty». Część 17. University of Chicago Press; Londyn, UK: 2011.
«Covid and Constitutional RoadKil». [(dostęp 15 stycznia 2021)]; Dostępny online.
Bagus P. The Eurosystem. In: Howden D., wydawcy. «Institutions in Crisis». Elgar; Londyn, UK: 2011. Strony: 117–141.
Nozick R. «Anarchy, State, and Utopia». Basic Books; Nowy Jork, USA: 2013.
Pietrabissa G., Simpson S.G. «Psychological Consequences of Social Isolation During COVID‑19 Outbreak», opublikowano we «Front. Psychol.». 2020;11 DOI: 10.3389/fpsyg.2020.02201.
Kim S.‑W., Su K.‑P. «Using Psychoneuroimmunity against COVID‑19», opublikowano w «Brain Behav. Immun.». 2020;87:4–5. DOI: 10.1016/j.bbi.2020.03.025.
Book J. «The 'Rona Squeeze and a Swedish Hip‑Hopper» [(dostęp 3 listopada 2020)]. Dostępny online.
Rothbard M. «Anatomy of the State». Ludwig von Mises Institute; Auburn, AL, USA: 2009.
Janis I.L. «Victims of Groupthink». Houghton; Boston, MA, USA: 1972.
Chaudhry R., Dranitsaris G., Mubashir T., Bartoszko J., Riazi S. «A country level analysis measuring the impact of government actions, country preparedness and socioeconomic factors on COVID‑19 mortality and related health outcomes», opublikowano w «EClinicalMedicine». 2020;25:100464. DOI: 10.1016/j.eclinm.2020.100464.
Kuhbandner C., Homburg S., Walach H., Hockertz S. «Was Germany's Corona lockdown necessary?», opublikowano w «Advance». 2020:preprint.
Asch S.E. «Effects of Group Pressure on the Modification and Distortion of Judgments». Documents of Gestalt Psychology; University of California Press; Berkeley, CA, USA: 2020. Strony: 222–236.
Szanto T. «Collaborative Irrationality, Akrasia, and Groupthink: Social Disruptions of Emotion Regulation», opublikowano w «Front. Psychol.». 2017;7:2002. DOI: 10.3389/fpsyg.2016.02002.
Boss L.P. «Epidemic Hysteria: A Review of the Published Literature» opublikowano w «Epidemiol. Rev.». 1997;19:233–243. DOI: 10.1093/oxfordjournals.epirev.a017955.
Huerta de Soto J. «El virus más letal», opublikowano w «Procesos Merc. Rev. Eur. Econ. Política». 2020;17:439–441.
«News Media Incentives, Coverage of Government, and the Growth of Government». [(dostęp 15 stycznia 2021)]; Dostępny online.
Sheares G., Miklencicova R., Grupac M. «The Viral Power of Fake News: Subjective Social Insecurity, COVID‑19 Damaging Misinformation, and Baseless Conspiracy Theories», opyblikowany w «Linguist. Philos. Investig.». 2020;19:121–127.
Dong M., Zheng J. «Letter to the editor: Headline stress disorder caused by Netnews during the outbreak of COVID‑19. Health expectations», opublikowano w «Int. J. Public Particip. Health Care Health Policy». 2020;23:259–260. DOI: 10.1111/hex.13055.
Stosny S. «Overcoming Headline Stress Disorder». [(dostęp 20 stycznia 2021)]. Dostępny online.
Sahu M.K., S'ingh S., Singh L.K. «Role of Media in Outcome of Mass Hysteria: A Comparative Study», opublikowano w «Int. J. Res. Health Sci.». 2015;3:457–459.
Keles B., McCrae N., Grealish A. «A systematic review: The influence of social media on depression, anxiety and psychological distress in adolescents», opublikowano w «Int. J. Adolesc. Youth.». 2019;25:79–93. DOI: 10.1080/02673843.2019.1590851.
Rosenthal E. «It's Time to Scare People About Covid». [(dostęp 20 stycznia 2021)]. Dostępny online.
Sacerdote B., Sehgal R., Cook M. «Why Is All COVID‑19 News Bad News?». NBER; Cambridge, MA, USA: 2020.
«YouTube Will Take Down Misinformation about COVID‑19 Vaccinations». [(dostęp 20 stycznia 2021)]. Dostępny online.
«The Decimal Point that Blew Up the World». [(dostęp 20 stycznia 2021)]. Dostępny online.
Brown R.B. «Public Health Lessons Learned From Biases in Coronavirus Mortality Overestimation», opublikowano w «Disaster Med. Public Health Prep.». 2020;14:364–371. DOI: 10.1017/dmp.2020.298.
Huerta de Soto J. Anarchy, «God, and Pope Francis», opublikowano w «Procesos Merc.». 2018;15:337–349.
Iverach L., Menzies R.G., Menzies R.E. «Death anxiety and its role in psychopathology: Reviewing the status of a transdiagnostic construct.», opublikowano w «Clin. Psychol. Rev.». 2014;34:580–593. DOI: 10.1016/j.cpr.2014.09.002.
Kuehnelt‑Leddihn E.V. «The Menace of the Herd or Procrustes at Large». Bruce; Milwaukee, WI, USA: 1943.
Gill A., Lundsgaarde E. «State Welfare Spending and Religiosity», opublikowano w «Ration. Soc.». 2004;16:399–436. DOI: 10.1177/1043463104046694.
Green M., Elliott M. «Religion, Health, and Psychological Well‑Being», opublikowano w «J. Relig. Health.». 2009;49:149–163. doi: 10.1007/s10943‑009‑9242‑1.
«Bundesinnenministerium Wie Wird Covid 19 unter Kontrolle Bekommen». [(dostęp 20 grudnia 2020)]. Dostępny online.
«Brain's Fear Centre Has Built‑in Suffocation Sensor». [(dostęp 20 grudnia 2020)]. Dostępny online.
McNally R.J. «Anxiety sensitivity and panic disorder», opublikowano w «Biol. Psychiatry.». 2002;52:938–946. DOI: 10.1016/S0006‑3223(02)01475‑0.
Klein D.F. «False Suffocation Alarms, Spontaneous Panics, and Related Conditions: An Integrative Hypothesis», opublikowano w «Arch. Gen. Psychiatry». 1993;50:306–317. DOI: 10.1001/archpsyc.1993.01820160076009.
Gottfried P.E. «Multiculturalism and the Politics of Guilt». University of Missouri Press; Kolumbia, MI, USA: 2004.
Mencken H.L. «Defense of Women». Garden City Publ. Co.; Garden City, NY, USA: 1922.
Robin C. «Fear: The History of a Political Idea». Oxford Univ. Press; Oxford, UK: 2004.
Skoll G.R. «Social Theory of Fear: Terror, Torture, and Death in a Post‑Capitalist World». Palgrave Macmillan; Londyn, UK: 2011.
Stearns P.N. «American Fear: The Causes and Consequences of High Anxiety». Routledge; Londyn, UK: 2006.
Mausfeld R. «Angst und Macht». Westend; Frankfurt, Niemcy: 2019. Strony: 14–15.
Friedman B.H. «Managing Fear: The Politics of Homeland Security», opublikowano w «Polit. Sci. Q.». 2011;126:77–106. DOI: 10.1002/j.1538‑165X.2011.tb00695.x.
«Terrorized by ‘War on Terror’» [(dostęp 20 grudnia 2020)]; Dostępny online
Furedi F. «Culture of Fear Revisited: Risk‑Taking and the Morality of Low Expectation: Continuum Compact». Continuum International Publishing Group; Londyn, UK: 2006.
Glassner B. «The Culture of Fear». Basic Books; Nowy Jork, USA: 2018.
Higgs R. «Fear: The Foundation of Every Government's Power», opublikowano w «Indep. Rev.». 2006;10:447–466.
Hoppe H. «Hoppe on the Lockdowns!» [(dostęp 26 stycznia 2021)]. Dostępny online.
Rothbard M.N. «Man, Economy, and State with Power and Market». Ludwig von Mises Institute; Auburn, AL, USA: 2009.
Hoppe H.‑H.A. «Theory of Socialism and Capitalism». Ludwig von Mises Institute; Auburn, AL, USA: 1989.
Mises L.V. «Bureaucracy». Yale University Press; New Haven, CT, USA: 1944.
Ferrero B. «The fatal deceit of public policy: Can Austrian and Public Choice economics complement each other?», opublikowano w «Procesos Merc. Rev. Eur. Econ. Política». 2020;17:327–350.
Maor M. «Policy overreaction». opublikowano w «J. Public Policy». 2012;32:231–259. DOI: 10.1017/S0143814X1200013X.
Maor M. «Policy overreaction styles during manufactured crises», opublikowano w «Policy Politi.». 2020;48:523–539. DOI: 10.1332/030557320X15894563823146.
Sánchez‑Bayón A. «Sociología del Poder: Relaciones Institucionales en el Sector Público y con Actores Sociales». Editorial Sindéresis; Porto, Portugalia: 2019.
Sánchez‑Bayón A. «Renovación del pensamiento económico‑empresarial tras la globalización»: Talentism & Happiness Economics. Bajo Palabra. 2020;24 DOI: 10.15366/bp.2020.24.015.
Sánchez‑Bayón A. «American identity crisis: Attack to American civil religion & trans‑Westerness risk?», opublikowano w «Cogito». 2019;11:23–51.
Sánchez‑Bayón A., Garcia De Quevedo G.C., Fuente C. «American cultural History under the religious factor: Americaness troubles and its veils», opublikowano w «Cauriensia Rev. Anu. Cienc. Ecles.». 2017;12 DOI: 10.17398/1886‑4945.12.627.
Sánchez‑Bayón A. «Estudio de la idiosincrasia estadounidense desde su Teología política y Ciencias Eclesiásticas», opublikowano w «Estud. Ecles.» 2018;93:165–204.
Meunier T.A.J. «Full lockdown policies in Western Europe countries have no evident impacts on the COVID‑19 epidemic», opublikowano w «MedRxiv». 2020 DOI: 10.1101/2020.04.24.20078717.
Bjørnskov C. «Did Lockdown Work? An Economist's Cross‑Country Comparison», opublikowano w «SSRN Electron. J.» 2020 DOI: 10.2139/ssrn.3665588.
Ioannidis J. «A fiasco in the making? As the coronavirus pandemic takes hold, we are making decisions without reliable data.». STAT. Mar 17, 2020.
Bendavid E., Oh C., Bhattacharya J., Ioannidis J.P. «Assessing Mandatory Stay‑at‑Home and Business Closure Effects on the Spread of COVID‑19», opublikowano w «Eur. J. Clin. Investig.». 2021:e13484. DOI: 10.1111/eci.13484.
Altman M. «Smart Thinking, Lockdown and COVID‑19: Implications for Public Policy.», opublikowano w «J. Behav. Econ. Policy.». 2020;4:23–33.
Tucker J. «Your Trauma and Mine: A Retrospective on 2020». [(dostęp 26 stycznia 2021)]. Dostępny online.
Inglesby T.V., Nuzzo J.B., O'Toole T., Henderson D.A. «Disease Mitigation Measures in the Control of Pandemic Influenza», opublikowano w «Biosecur. Bioterror. Biodef. Strategy Pract. Sci.». 2006;4:366–375. DOI: 10.1089/bsp.2006.4.366.
Henderson D.A., Courtney B., Inglesby T.V., Toner E., Nuzzo J.B. «Public Health and Medical Responses to the 1957–58 Influenza Pandemic», opublikowano w «Biosecur. Bioterror. Biodef. Strategy Pract. Sci.». 2009;7:265–273. DOI: 10.1089/bsp.2009.0729.
Janaskie A., Gartz M. «What They Said About Lockdowns Before 2020». [(dostęp 26 stycznia 2021)]. Dostępny online.

COVID-19 - Ogólnoświatowa akcja psychologiczna

Stre­szcze­nie

Wpro­wadze­nie

Lite­ratu­ra, histo­ria i meto­dy

Efekt noce­bo i ewo­lucja maso­wej histe­rii

Efekt noce­bo

Maso­wa histe­ria, irra­cjo­nal­ność, uprzedze­nia i COVID‑19

Omó­wie­nie wzma­cnia­czy i tłu­mików histe­rii maso­wej: pań­stwo mini­mal­ne a pań­stwo opie­kuń­cze

Wnio­ski

Podzię­kowa­nie

Wkła­dy autor­skie

Finan­sowa­nie

Oświad­cze­nie insty­tucjo­nal­nej komi­sji rewi­zyj­nej

Oświad­cze­nie o świa­domej zgodzie

Oświad­cze­nie o dostę­pno­ści danych

Kon­flikt inte­resów

Przy­pisy

Biblio­gra­fia

Streszczenie

Wprowadzenie

Literatura, historia i metody

Efekt nocebo i ewolucja masowej histerii

Efekt nocebo

Masowa histeria, irracjonalność, uprzedzenia i COVID‑19

Omówienie wzmacniaczy i tłumików histerii masowej: państwo minimalne a państwo opiekuńcze

Wnioski

Podziękowanie

Wkłady autorskie

Finansowanie

Oświadczenie instytucjonalnej komisji rewizyjnej

Oświadczenie o świadomej zgodzie

Oświadczenie o dostępności danych

Konflikt interesów

Przypisy

Bibliografia