Menu

Pogrzeb i nagrobek osoby transseksualnej

W arty­kule tym poru­sza­my zaga­dnie­nia doty­czą­ce ostat­nich chwil życia osób trans­seksu­alnych. Posta­nowi­liśmy zacząć od tego zaga­dnie­nia, bowiem mamy w Pol­sce epi­demię i wzmo­żona jest śmie­rtel­ność u osób z cho­roba­mi współ­ist­nie­jący­mi, zaś przyj­mowa­nie leków hor­monal­nych nie jest obo­jęt­ne dla zdro­wia. Poru­szy­my tutaj kolej­no: spra­wy doty­czą­ce testa­men­tu, spra­wy doty­czą­ce pochó­wku kościel­nego, spra­wy doty­czą­ce pochó­wku świec­kie­go, spra­wy ochro­ny danych oso­bowych w koście­le (związ­kach wyzna­nio­wych).

Testa­ment

#Testa­ment jest doku­men­tem, któ­rego stru­ktu­ra (treść) jest ści­śle usta­lona pra­wnie. Zna­czy to tyle, że w testa­men­cie można zawrzeć tyl­ko okre­ślo­ne zapi­sy w odpo­wie­dniej for­mie, zaś wszys­tkie inne zapi­sy nie speł­nia­jące defi­nicji zapi­su dozwo­lone­go w testa­men­cie pozba­wio­ne są mocy pra­wnej i mogą jedy­nie zaszkodzić poprzez wpro­wadze­nie nie­jedno­znacz­ności.

W testa­men­cie w spo­sób ważny pra­wnie można zawrzeć tyl­ko poniż­sze instruk­cje i zapi­sy.

Wska­zanie spad­kobier­ców

Zapi­sy doty­czą­ce roz­porzą­dza­nia mają­tkiem w razie śmier­ci. Zapi­sy te muszą być bez­warun­kowe. Nie można przy­kła­dowo uza­leżnić dziedzi­cze­nia przez daną oso­bę od posta­wie­nia nagrob­ka o odpo­wie­dniej tre­ści. Zapis taki będzie bowiem z samej defi­nicji nie­ważny i testa­ment zosta­nie dalej prze­ana­lizo­wany przez sąd po wykre­śle­niu zdań warun­kują­cych. Wska­zać w testa­men­cie nale­ży oso­by jedno­znacz­nie (np.: poda­jąc PESEL, imię i nazwi­sko) oraz wska­zać w jakim sto­sun­ku pra­wnym dziedzi­czą.

Dziedzi­cze­nie przez spad­kobier­cę może być wyją­tko­wo warun­kowe na wypa­dek śmier­ci spad­kobier­cy – usta­la się wte­dy spad­kobier­ców pod­sta­wio­nych.

W stan­dardo­wym przy­pad­ku, gdy zosta­nie wska­zany jeden spad­kobier­ca, któ­ry umrze przed spo­rzą­dza­jącym testa­ment (tzw. testa­torem, spad­koda­wcą), bez usta­nowie­nia dla nie­go «pod­sta­wie­nia», dal­sze dziedzi­cze­nie odbę­dzie się tak jak­by tego zapi­su nie doko­nano, czy­li wedle pokre­wień­stwa zapi­sane­go w Kode­ksie cywil­nym.

W przy­pad­ku gdy będzie wska­zanych dwóch lub wię­cej spad­kobier­ców i część z nich (ale nie wszy­scy) nie doży­ją otwar­cia testa­men­tu, dziedzi­cze­nie odbę­dzie się tak jak­by wykre­ślo­no w testa­men­cie dane osób nie­żyją­cych. Udzia­ły pro­cen­towe zosta­ną roz­sze­rzo­ne tak, aby odziedzi­czo­ny był cały spa­dek. Dla przy­kła­du, gdy wska­zano 3 spad­kobier­ców, z któ­rych pier­wszy dziedzi­czy 1/2 spad­ku, pozo­sta­li dwaj po 1/4 spad­ku i ostat­ni z nich umrze przed testa­torem, pozo­sta­łe wymie­nio­ne oso­by jako spad­kobier­cy odziedzi­czą odpo­wie­dnio 2/3 i 1/3 spad­ku.

Gdy dana oso­ba zrze­knie się spad­ku (ma na to 6 mie­się­cy od chwi­li śmier­ci testa­tora), dal­sze dziedzi­cze­nie spad­ku odbę­dzie się tak jak­by nie żyła w chwi­li otwar­cia spad­ku.

Jeże­li chcesz prze­kazać spa­dek na dziad­ka lub inną oso­bę star­szą, możesz dla niej usta­nowić spad­kobier­ców pod­sta­wio­nych. Zapis testa­men­tu może więc wyglą­dać nastę­pują­co:

Usta­nawiam jako spad­kobier­ców na wypa­dek śmier­ci swo­jego dziad­ka Macie­ja, a w razie jego śmier­ci przed otwar­ciem spad­ku w drodze pod­sta­wie­nia jego wnu­ków: Ada­ma, Moni­kę oraz Magdę w równych czę­ściach.

Co ważne, wska­zanie jedno­znacz­ne nie musi zawie­rać PESEL‑u i nazwisk osób – może zawie­rać same imio­na / sto­sunek pokre­wień­stwa, jeże­li te zapi­sy pozwa­lają jedno­znacz­nie okre­ślić oso­bę, bowiem może­my nie znać nazwisk lub szcze­gól­nie nume­rów PESEL dal­szej rodzi­ny. Zapis «moim spad­kobier­cą usta­lam moją żonę» będzie więc wystar­cza­jący, jeże­li w chwi­li śmier­ci spad­kobier­cy miał on żonę. W przy­pad­ku bab­ci i dziad­ka warto podać ich imię lub imię i nazwi­sko, bowiem każdy ma po dwie bab­cie i dziad­ków, zaś oka­zuje się, że w testa­men­cie można wska­zać oso­bę nie­żyją­cą i nie powo­duje to nie­ważno­ści zapi­su. Spo­wodu­je jednak brak możli­wości iden­tyfi­kacji, któ­rego dziad­ka lub któ­rą bab­cię miał na myśli spad­koda­wca.

Odwo­łanie poprzed­nich zapi­sów

Testa­ment może zawie­rać odwo­łanie ważno­ści poprzed­nie­go testa­men­tu lub też czę­ści jego zapi­sów. Może więc nie­jako sta­nowić aneks do poprzed­nie­go testa­men­tu, jednak wciąż musi być zaty­tuło­wany «Testa­ment».

Odwo­łać testa­ment (w cało­ści) można poprzez jego zni­szcze­nie lub spo­rzą­dze­nie nowe­go testa­men­tu, któ­ry odwo­łuje wszys­tkie poprze­dnie wer­sje testa­men­tu (nie ma koniecz­ności wska­zywa­nia któ­re, bowiem testa­ment powi­nien posia­dać datę spo­rzą­dze­nia i pod­pis).

Spo­rzą­dza­jąc kolej­ny (nie pier­wszy) testa­ment, dla ważno­ści wszys­tkich zapi­sów (art. 947 KC) warto zazna­czyć, odwo­łanie kon­kret­nych zapi­sów poprzed­nie­go testa­men­tu lub też unie­ważnić go w cało­ści.

Wydziedzi­cze­nie

W przy­pad­ku, gdy sto­sun­ki z rodzi­ną są bardzo złe i posia­dasz na to dowo­dy, warto w testa­men­cie zawrzeć wydziedzi­cze­nie. Samo wska­zanie spad­kobier­ców powo­duje, że małżo­nek, zstę­pni (potom­kowie) i wstę­pni (m.in. rodzi­ce) zacho­wują pra­wo do zacho­wku. Z ważnych przy­czyn wymie­nio­nych w usta­wie można wydziedzi­czyć usta­wowych spad­kobier­ców również z zacho­wku. Są to:

  1. wbrew woli spad­koda­wcy postę­powa­nie upor­czy­we w spo­sób sprze­czny z zasa­dami współ­życia spo­łecz­nego (np. zwra­canie się w złej for­mie gra­matycz­nej mimo licz­nych sprze­ciwów, prze­moc fizycz­na lub psy­chicz­na);
  2. dopu­szcze­nie się wzglę­dem spad­koda­wcy albo jednej z naj­bliż­szych mu osób umyśl­nego prze­stęp­stwa prze­ciwko życiu, zdro­wiu lub wol­ności albo rażą­cej obra­zy czci (np.: kradzież leków, nie­wol­nic­two, roz­powia­danie plo­tek o spad­koda­wcy, nazy­wanie sło­wami obe­lży­wymi) – warto tutaj zadbać o dowo­dy, szcze­gól­nie orze­cze­nia sądu, świad­ków, nagra­nia;
  3. upor­czy­we nie­dopeł­nia­nie wzglę­dem spad­koda­wcy obo­wiąz­ków rodzin­nych.

Przy­czy­nę wydziedzi­cze­nia nale­ży wska­zać w tre­ści testa­men­tu.

Zapis wydziedzi­cze­nia może mieć więc poniż­szą treść o ile jest ona zgo­dna z pra­wdą.

Wydziedzi­czam swo­jego ojca z powo­du upor­czy­wego postę­powa­nia sprze­czne­go z zasa­dami współ­życia spo­łecz­nego poprzez nie­posza­nowa­nie mojej iden­tyfi­kacji płcio­wej i upor­czy­we zwra­canie się w for­mie męskiej mimo, że wie­lokrot­nie w cią­gu ostat­nich 11 mie­się­cy pro­siłam o zwra­canie się do mnie w for­mie żeń­skiej i infor­mowa­łam, że jestem kobie­tą [lub dla osób, któ­re są przed kore­ktą płci: czu­ję się nie­prze­rwa­nie kobie­tą], a jego zacho­wanie w sto­sun­ku do mnie powo­duje cier­pie­nie. Ponad­to ojciec przed­sta­wia mnie swoim znajo­mym jako męż­czy­znę/syna, co moim zda­niem wypeł­nia zna­mio­na nie tyl­ko postę­powa­nia nie­zgo­dne­go z zasa­dami współ­życia spo­łecz­nego, ale tak­że wypeł­nia zna­mio­na nęka­nia oraz upor­czy­wego nie­dopeł­nia­nia obo­wiąz­ków rodzin­nych. Przy­czy­niło się to do uczu­cia wsty­du, poni­żenia, zacho­rowa­nia na depre­sję [o ile masz dia­gno­zę leka­rza w tym tema­cie] oraz mojej uciecz­ki z miej­sca zamie­szka­nia i zerwa­nia kon­taktu z rodzi­ną.

Jeże­li pamię­tasz chwi­le wystą­pie­nia danych zda­rzeń, podaj czas ich trwa­nia i nasi­lenie z dokła­dno­ścią do mie­się­cy, bowiem w pra­wie zazwy­czaj uznaje się za «upor­czy­wość» wystę­powa­nie zja­wiska przez mini­mum 3 mie­sią­ce w ilo­ści mini­mum 10 incy­den­tów. Jest to jednak jedy­nie inter­pre­tacja wię­kszo­ści sądów w spra­wach kar­nych doty­czą­cych nęka­nia.

Pole­cenie testa­men­towe

Możli­wość taką daje art. 982 Kode­ksu cywil­nego. Pole­cenie to może być skie­rowa­ne do spad­kobier­cy lub zapi­sobior­cy, jednak nie może z nich czy­nić wie­rzy­cie­la. Zapis taki może doty­czyć na przy­kład chę­ci, aby grób był przez spad­kobior­cę odwiedza­ny raz w mie­sią­cu.

Kodeks Cywil­ny

Art. 982. Spad­koda­wca może w testa­men­cie wło­żyć na spad­kobier­cę lub na zapi­sobier­cę obo­wią­zek ozna­czo­nego dzia­łania lub zanie­cha­nia, nie czy­niąc niko­go wie­rzy­cie­lem (pole­cenie).

Pole­ceniem jednak może być również:

  • pole­cenie przy­jęcia pod swo­ją opie­kę małżon­ka spad­kobier­cy,
  • kon­tynu­acji pro­wadze­nia kolek­cjo­nowa­nia monet,
  • pole­cenie wysta­wie­nia okre­ślo­nego #nagrob­ka,
  • kon­tynu­acja roz­woju opro­gra­mowa­nia, któ­re spad­koda­wca spo­rzą­dził,
  • w przy­pad­ku dzie­ci, zobo­wią­zanie do pod­jęcia stu­diów wyż­szych (w pra­kty­ce, ponie­waż wartość doda­na doty­czy tyl­ko spad­kobier­cy, jest to proś­ba, któ­ra nie musi być speł­nio­na),
  • wymia­ny tabli­cy nagrob­nej (i zwró­cenia sta­rej jej wła­ści­cie­lowi) tak, aby zawie­rała imię wska­zane w testa­men­cie, jeże­li zosta­ło w chwi­li spo­rzą­dze­nia poda­ne nie­pra­widło­wo wbrew woli spad­kobier­cy.

Zazwy­czaj oso­ba pocho­wana jest jeszcze zanim doj­dzie do otwar­cia spad­ku i sądo­wego odczy­tania testa­men­tu (ogło­sze­nia testa­men­tu). W tym momen­cie spad­kobier­ca może jedy­nie wska­zać co napi­sano w testa­men­cie, ale czę­sto nie jest sam upra­wnio­ny do pochó­wku (o tym w dal­szej czę­ści arty­kułu). Jednak po zło­żeniu testa­men­tu wraz z pozwem do sądu i uzy­ska­niu wyro­ku, w któ­rym przyj­mie spa­dek z dobrodziej­stwem inwen­tarza, spad­kobier­ca, o ile taki był zapis testa­men­tu, może pły­tę z dany­mi zmar­łego wymie­nić na inną, wska­zaną w testa­men­cie. Pró­by przy­wró­cenia sta­rej pły­ty przez inne oso­by (nie­zgo­dna z wolą w testa­men­cie) będzie przez sądy tra­kto­wana jako prze­stęp­stwo z arty­kułu 262 Kode­ksu kar­nego.

Kodeks Kar­ny

Art. 262. § 1. Kto znie­waża zwło­ki, pro­chy ludz­kie lub miej­sce spo­czyn­ku zmar­łego, podle­ga grzy­wnie, karze ogra­nicze­nia wol­ności albo pozba­wie­nia wol­ności do lat 2.

§ 2. Kto ogra­bia zwło­ki, grób lub inne miej­sce spo­czyn­ku zmar­łego, podle­ga karze pozba­wie­nia wol­ności od 6 mie­się­cy do lat 8.

Bez wąt­pli­wości bowiem zabra­nie z gro­bu pły­ty nagrob­kowej wbrew zapi­som testa­men­tu jest ogra­bie­niem i jedno­cze­śnie znie­waże­niem miej­sca spo­czyn­ku zmar­łego.

Pole­camy więc w testa­men­cie zawrzeć poniż­sze pole­cenie.

Spad­kobier­cy Jano­wi Kowal­skie­mu wyda­ję pole­cenia testa­men­towe:

  • wysta­wie­nia nagrob­ka z tabli­cą nagrob­kową opi­saną «Aisha Nowak ur. 1900‑01‑01, zm.» oraz datą śmier­ci bez wska­zywa­nia innych danych i umie­szcza­nia innych napi­sów na tabli­cy nagrob­nej,
  • w przy­pad­ku zasta­nia tabli­cy o innej tre­ści (np. w drodze wysta­wie­nia nagrob­ka przez inną oso­bę) przy­wró­cenia zapi­su tabli­cy nagrob­nej według powyż­sze­go wzo­ru poprzez zwró­cenie sta­rej tabli­cy nagrob­nej wła­ści­cie­lowi i spo­rzą­dze­nie nowej tabli­cy nagrob­nej w sytu­acji, gdy tabli­ca nagrob­na zawie­ra inną treść niż powyż­sza. Pro­szę też o wszczę­cie postę­powa­nia kar­nego, na wypa­dek usu­nię­cia lub zni­szcze­nia wyżej opi­sanej tabli­cy – z obo­wiąz­kiem przy­wró­cenia do sta­nu zgo­dne­go z niniej­szym pole­ceniem w testa­men­cie,
  • wyko­nanie pochó­wku w obrząd­ku świec­kim w gro­bie jedno­oso­bowym.

Pole­cenie zawa­rte w testa­men­cie nie powin­no swo­ją ceną prze­wyż­szać nale­żnej warto­ści spad­ku lub zapi­su win­dyka­cyj­nego. Wyko­nania pole­cenia mogą doma­gać się spad­kobier­cy o ile nie przy­nosi ono korzy­ści jedy­nie im samym. Ponie­waż obo­wią­zek umie­szcze­nia pra­widło­wego imie­nia na tabli­cy nagrob­nej nie wypeł­nia zna­mion korzy­ści jedy­nie dla spad­kobier­cy, ale też korzy­ści spo­łecz­nej i czci zmar­łego – wyko­nania takie­go pole­cenia mogą doma­gać się pozo­sta­li spad­kobier­cy. Jednak spad­kobier­cy zazwy­czaj doko­nują zapi­sanych w testa­men­cie czyn­ności po odby­ciu się spra­wy o podział spad­ku, jeże­li wska­zani zosta­li zaufa­ni ludzie i nie doszło do dziedzi­cze­nia usta­wowe­go (np. w drodze odrzu­cenia spad­ku przez wszys­tkich spad­kobier­ców testa­men­towych).

Mitem więc jest, że trze­ba przejść spra­wę sądo­wą, aby mieć popra­wne imię na nagrob­ku. Wystar­czy bowiem wydać odpo­wie­dnio sfor­muło­wane pole­cenie. Inną spra­wą będą dane w reje­strach osób zmar­łych – te pozo­sta­ną zgo­dne ze sta­nem pra­wnym (są dostę­pne w inter­neto­wych wyszu­kiwar­kach).

Pole­ceń testa­men­towych nie nale­ży wyda­wać oso­bom nam wro­gim, szcze­gól­nie tym, któ­re mogą dziedzi­czyć usta­wowo, bowiem możli­we pra­wnie jest wyko­rzy­sta­nie pra­wa, pole­gają­ce na odrzu­ceniu spad­ku w drodze dziedzi­cze­nia testa­men­towe­go, a potem przy­jęcie spad­ku w drodze dziedzi­cze­nia usta­wowe­go. W takim sce­nariu­szu pole­cenia i zapi­sy zwy­kłe z testa­men­tu nie zosta­ną wyko­nane.

Pole­cenie testa­men­towe nie może naka­zywać popeł­nie­nia prze­stęp­stwa. Toteż nie można naka­zywać zni­szcze­nia tabli­cy nagrob­nej, a jedy­nie jej prze­kaza­nie wła­ści­cie­lowi (inna spra­wa, że taka tabli­ca będzie mu pra­wdo­podob­nie nie­przy­dat­na...). Nie można więc pro­sić również o to, aby tabli­ca nagrob­na zawie­rała sło­wa nie­cen­zural­ne.

W sto­sun­ku do oso­by, któ­ra nie wyko­nała pole­cenia, pol­skie pra­wo nie prze­widu­je kary w posta­ci utra­ty spad­ku lub zapi­su. W testa­men­cie można jednak zawrzeć sto­sowną klauzu­lę kar­ną, któ­ra będzie mia­ła odnie­sie­nie jedy­nie do oso­by zapi­sobior­cy.

Aby pole­cenie mogło być wyko­nane w odpo­wie­dnio szyb­kim ter­minie, warto pole­cenie testa­men­towe połą­czyć z zapi­sem win­dyka­cyj­nym na kon­kret­ną, sza­nują­cą Cię oso­bę, bowiem pole­cenie można wydać tyl­ko spad­kobier­cy (wyko­nanie dopie­ro po spra­wie spad­kowej) lub zapi­sobior­cy (wyko­nanie może być naty­chmia­sto­we), a pod­sta­wę do zor­gani­zowa­nia pochó­wku przez kon­kret­ną oso­bę będzie wte­dy sta­nowił zapis testa­men­tu. Dwa odpi­sy testa­men­tu nota­rial­nego prze­każ za życia tej oso­bie. Pod­sta­wą pra­wną do ubie­gania się o twój odpis aktu zgo­nu w przy­pad­ku śmier­ci będzie sta­nowił odpis testa­men­tu i zawa­rte w nim pole­cenie.

Zapis, czy­li roz­dys­pono­wanie mają­tku

W testa­men­cie można roz­dys­pono­wać czę­ści mają­tku kon­kret­nym oso­bom. Jest to tak zwa­ny zapis testa­men­towy.

Są 2 typy zapi­sów testa­men­towych. Istnie­je zapis zwy­kły, któ­ry można umie­ścić w pise­mnym testa­men­cie (oraz nota­rial­nym) oraz zapis win­dyka­cyj­ny, któ­ry można umie­ścić tyl­ko nota­rial­nie. Zapis win­dyka­cyj­ny podle­ga naty­chmia­sto­wemu wyko­naniu, choć­by nie zakoń­czy­ła się jeszcze spra­wa sądo­wa spad­kowa, bowiem powo­łanie win­dyka­cyj­ne jest nie­zale­żne od powo­łania do dziedzi­cze­nia. Spa­dek może być odrzu­cony, zaś przy­jęcie rze­czy w drodze zapi­su win­dyka­cyj­nego doko­nane. Zapi­sane rze­czy w drodze zapi­su win­dyka­cyj­nego można przy­jąć w drodze przy­jęcia zwy­kłe­go, przy­jęcia z dobrodziej­stwem inwen­tarza lub odrzu­cić. Dwie ostat­nie opcje są wska­zane do wyko­rzy­sta­nia, gdy na przed­mio­cie zapi­su może istnieć duży dług (np. zapis mie­szka­nia, na któ­rym może być dług hipo­tecz­ny).

W chwi­li śmier­ci rze­czy zapi­sane w drodze zapi­su win­dyka­cyj­nego zmie­nia­ją wła­ści­cie­la na wska­zane­go w testa­men­cie o ile nie doj­dzie do odrzu­cenia zapi­su win­dyka­cyj­nego. Nowym wła­ści­cie­lem tych rze­czy nie musi być nikt z osób wska­zanych jako spad­kobier­cy. Oso­bę przej­mują­cą rze­czy z zapi­su nazy­wa się zapi­sobior­cą. Zapi­sobior­cę można też «obcią­żyć» pole­ceniem testa­men­towym.

Zapi­sobior­ca ma pra­wo wystą­pić od razu po śmier­ci do sądu z pozwem o wyda­nie mu zapi­sanych rze­czy. Jest to jedno­znacz­ne ze zwy­kłym przy­jęciem (bez dobrodziej­stwa inwen­tarza) rze­czy z zapi­su win­dyka­cyj­nego. Nie musi cze­kać na zakoń­cze­nie spra­wy spad­kowej.

Cechą zapi­su testa­men­towe­go jest to, że musi być wska­zana kon­kret­na rzecz lub rze­czy, któ­re mają być zapi­sane kon­kret­nej oso­bie. W drodze zapi­su można więc roz­dys­pono­wać takie rze­czy jak kom­puter zmar­łego, kolek­cję monet, kod pro­gra­mu kom­pute­rowe­go, samo­chód lub też okre­ślo­ną kwo­tę pie­nię­żna. Zapi­sobier­cą może być oso­ba fizycz­na, ale również oso­ba pra­wna, na przy­kład fir­ma, fun­dacja lub orga­niza­cja poży­tku publicz­nego. Oso­ba ta musi istnieć (oso­ba pra­wna) lub żyć (oso­ba fizycz­na), aby doszło do prze­kaza­nia rze­czy.

Zapis win­dyka­cyj­ny może być obar­czo­ny warun­kiem lub ter­minem, jednak ter­min lub waru­nek musi się ziścić przed śmier­cią spad­koda­wcy. Można więc zawrzeć zapis win­dyka­cyj­ny z warun­kiem, że spad­kobier­ca prze­kazu­je żonie zapi­sobier­cy okre­ślo­ną kwo­tę pie­nię­dzy pod warun­kiem, że zapi­sobier­ca nie jest w sepa­racji ze swo­ją żoną. Nie­możli­we będzie jednak doko­nanie zapi­su win­dyka­cyj­nego (zapis będzie nie­ważny), jeże­li spad­koda­wca uwa­run­kuje prze­kaza­nie kon­kret­nej rze­czy od zda­rze­nia mają­cego miej­sce dopie­ro po dacie śmier­ci. Taki waru­nek lub ter­min uzna­ny będzie auto­matycz­nie za nie­speł­nio­ny. Bez­piecz­niej jest więc nie czy­nić warun­ków i ter­minów w zapi­sach win­dyka­cyj­nych, bowiem zapis taki może być zin­ter­pre­towa­ny przez sąd jako zapis zwy­kły.

Kodeks cywil­ny

Art. 9813 § 1. Zastrze­żenie warun­ku lub ter­minu uczy­nio­ne przy usta­nawia­niu zapi­su win­dyka­cyj­nego uwa­ża się za nie­istnie­jące. Jeże­li jednak z tre­ści testa­men­tu lub z oko­licz­ności wyni­ka, że bez takie­go zastrze­żenia zapis nie został­by uczy­nio­ny, zapis win­dyka­cyj­ny jest nie­ważny. Prze­pisów tych nie sto­suje się, jeże­li ziszcze­nie się lub nie­ziszcze­nie się warun­ku albo nadej­ście ter­minu nastą­piło przed otwar­ciem spad­ku.

§ 2. Zapis win­dyka­cyj­ny nie­ważny ze wzglę­du na zastrze­żenie warun­ku lub ter­minu wywo­łuje sku­tki zapi­su zwy­kłe­go uczy­nio­nego pod warun­kiem lub z zastrze­żeniem ter­minu, chy­ba że co inne­go wyni­ka z tre­ści testa­men­tu lub z oko­licz­ności.

Powo­łanie wyko­nawcy testa­men­tu

W testa­men­cie można powo­łać wyko­nawcę testa­men­tu, czy­li oso­bę, któ­ra dopil­nuje wyko­nania pole­ceń i zapi­sów zawa­rtych w testa­men­cie. Może być nim jeden ze spad­kobier­ców lub zapi­sobior­ców, jednak zanim to uczy­nisz, dowiedz się czy oso­ba ta chce pod­jąć odpo­wiedzial­ność wyko­nawcy testa­men­tu, bowiem wią­że się to z pewny­mi inny­mi obo­wiąz­kami tej oso­by.

Do obo­wiąz­ków wyko­nawcy testa­men­tu oprócz pil­nowa­nia wyko­nania zapi­sów i pole­ceń nale­ży:

  • zarzą­dza­nie po śmier­ci mają­tkiem spad­kowym,
  • spła­cenie dłu­gów spad­kowych,
  • wyda­nie spad­kobier­com mają­tku spad­kowe­go,
  • uczest­nic­two w spra­wach sądo­wych zaró­wno jako pozy­wają­cy jak i pozwa­ny.

Do spad­ku można powo­łać kil­ku wyko­nawców wska­zując ich rolę (np. pro­wadze­nie gospodar­stwa rol­nego, pro­wadze­nie przed­się­bior­stwa, zarzą­dza­nie pozo­sta­łymi ele­men­tami spad­ku). Istnie­je możli­wość powo­łania wyko­nawcy testa­men­tu tyl­ko do czę­ści spad­ku. Dowiedz się wię­cej o roli wyko­nawcy testa­men­tu.

For­ma spo­rzą­dze­nia testa­men­tu

Zale­camy zawsze spo­rzą­dzić testa­ment nota­rial­nie i zare­jestro­wać go w cen­tral­nej bazie testa­men­tów z pomo­cą nota­riu­sza. Tak spo­rzą­dzo­ny testa­ment jest zawsze poszu­kiwa­ny przez sądy w tym reje­strze, masz więc pewność, że w przy­pad­ku spra­wy sądo­wej, zosta­nie on z pra­wdo­podo­bień­stwem oko­ło 99% (lub 100% przy bra­ku nie­kom­peten­cji) otwa­rty pod­czas spra­wy spad­kowej, nawet, gdy nikt ze spad­kobier­ców nie wie o testa­men­cie lub ktoś ze spad­kobier­ców będzie chciał go ukryć lub zni­szczyć.

Istnie­je też mniej bez­piecz­na for­ma spo­rzą­dze­nia testa­men­tu:

  • napi­sanie go na kart­ce w cało­ści pismem odręcz­nym i pod­pisa­nie dłu­gopi­sem lub pió­rem (ale nie ołó­wkiem),
  • zamiast kar­tki można użyć tablicz­ki, płót­na, kawa­łka mate­ria­łu – pod warun­kiem spo­rzą­dze­nia w cało­ści odręcz­nie,
  • wyry­cie na ścia­nie (np. w celi) i pod­pisa­nie go tam, w sytu­acji bra­ku dostę­pu do mate­ria­łu nada­jące­go się do pisa­nia dłu­gopi­sem.

Taki testa­ment o ile zosta­nie uja­wnio­ny – też będzie ważny.

Testa­ment odręcz­ny musi zawie­rać pod­pis i być spo­rzą­dzo­ny odręcz­nie. Wska­zane jest, aby zawie­rał datę spo­rzą­dze­nia, aby nie dało się podwa­żać mię­dzy inny­mi poczy­tal­ności w chwi­li spo­rzą­dza­nia. W przy­pad­ku testa­men­tu nota­rial­nego, o wszys­tko co nie­zbę­dne zadba nota­riusz.

W przy­pad­ku bra­ku dostę­pu do nota­riu­sza oraz jedno­cze­śnie nie­możno­ści pisa­nia, można testa­ment spo­rzą­dzić w urzę­dzie, tzw. testa­ment alo­gra­ficz­ny. Potrzeb­ny jest wte­dy urzę­dnik wyso­ki ran­gą (wójt, bur­mistrz, pre­zydent mia­sta, sta­rosta, mar­sza­łek woje­wódz­twa, sekre­tarz powia­tu albo gmi­ny lub kie­rownik urzę­du sta­nu cywil­nego) oraz dwo­je świad­ków, któ­rzy wspól­nie odbio­rą oświad­cze­nie spad­koda­wcy. Oso­by głu­che lub nie­me nie mogą spo­rzą­dzić testa­men­tu alo­gra­ficz­nego.

W sta­nie nagłe­go zagro­żenia życia dopu­szczal­ne jest ustne spo­rzą­dze­nie testa­men­tu w obe­cno­ści 3 świad­ków bez obe­cno­ści urzę­dni­ka.

Istnie­je też testa­ment podró­żny (urzę­dni­ka zastą­pio­no dowód­cą lub zastę­pcą dowód­cy sta­tku). Wszys­tkie for­my testa­men­tu poza for­mą zwy­kłą pise­mną oraz for­mą nota­rial­ną mają ważność 6 mie­się­cy, chy­ba, że w tym cza­sie spad­koda­wca umrze. Jeże­li testa­ment został spo­rzą­dzo­ny w urzę­dzie, na sta­tku lub w woj­sku, nale­ży doko­nać spo­rzą­dze­nia go pise­mnie wła­sno­ręcz­nie lub nota­rial­nie w ter­minie 6 mie­się­cy od daty zda­rze­nia.

Upra­wnie­nie do pochó­wku

Kodeks cywil­ny bardzo wąsko okre­śla jakie oso­by są upra­wnio­ne do pochó­wku. RPO zauwa­żył, że obe­cne prze­pisy w tym zakre­sie są krzy­wdzą­ce dla wie­lu ludzi, któ­rzy żyją w związ­kach nie­for­mal­nych.

Usta­wa wska­zuje w spo­sób zamknię­ty oso­by upra­wnio­ne do pochó­wku.

Usta­wa o cmen­tarzach i cho­waniu zmar­łych

Art. 10. 1. Pra­wo pocho­wania zwłok ludz­kich ma naj­bliż­sza pozo­sta­ła rodzi­na oso­by zmar­łej, a mia­nowi­cie:

  1. pozo­sta­ły małżo­nek(ka);
  2. kre­wni zstę­pni;
  3. kre­wni wstę­pni;
  4. kre­wni bocz­ni do 4 sto­pnia pokre­wień­stwa;
  5. powi­nowa­ci w linii pro­stej do 1 sto­pnia.

Pra­wo pocho­wania zwłok osób woj­sko­wych zmar­łych w czyn­nej słu­żbie woj­sko­wej przy­słu­guje wła­ści­wym orga­nom woj­sko­wym w myśl prze­pisów woj­sko­wych. Pra­wo pocho­wania zwłok osób zasłu­żonych wobec Pań­stwa i spo­łeczeń­stwa przy­słu­guje orga­nom pań­stwo­wym, insty­tucjom i orga­niza­cjom spo­łecz­nym. Pra­wo pocho­wania zwłok przy­słu­guje również oso­bom, któ­re do tego dobro­wol­nie się zobo­wią­żą.

2. Zwło­ki nie­pocho­wane przez podmio­ty wymie­nio­ne w ust. 1 mogą być prze­kaza­ne do celów dyda­ktycz­nych i nauko­wych uczel­ni medycz­nej lub innej uczel­ni pro­wadzą­cej dzia­łal­ność dyda­ktycz­ną i nauko­wą w zakre­sie nauk medycz­nych lub fede­racji podmio­tów syste­mu szkol­nic­twa wyż­sze­go i nauki pro­wadzą­cej dzia­łal­ność nauko­wą w zakre­sie nauk medycz­nych. Decy­zję w spra­wie prze­kaza­nia zwłok wyda­je, na wnio­sek uczel­ni lub fede­racji, wła­ści­wy sta­rosta.

Błę­dna jest inter­pre­tacja czę­ści sądów, że kolej­ność pra­wa do pochó­wku nale­ży wywodzić z kolej­ności powyż­szych zapi­sów. «Wypun­kto­wanie» zawa­rte w usta­wie to jedy­nie lista osób upra­wnio­nych, bez wska­zania kolej­ności, bowiem nie napi­sano tam wprost, że pra­wo to przy­słu­guje w okre­ślo­nej kolej­ności. Wymie­nio­ne są jedy­nie oso­by oraz insty­tucje upra­wnio­ne. W sytu­acji, kie­dy zmar­ły w testa­men­cie wska­zuje pole­ceniem, któ­ra oso­ba powin­na doko­nać pochó­wku, logicz­nym jest, wywodząc z posza­nowa­nia woli tej oso­by, że pier­wszeń­stwo ma wła­śnie oso­ba wska­zana, jeże­li dobro­wol­nie się zgodzi na doko­nanie pochó­wku. Zazwy­czaj jest to oso­ba, z któ­rą wią­zały zmar­łego naj­bliż­sze sto­sun­ki o cha­rakte­rze rodzin­nym lub podob­nym. Powo­ływa­nie się tutaj na arty­kuł 24 Kode­ksu cywil­nego w spra­wie dóbr oso­bistych (kul­tu po zmar­łym) nie ma naj­mniej­sze­go sen­su, bowiem jeże­li inna oso­ba rości sobie pra­wo do pochó­wku wbrew zapi­sowi testa­men­tu, postę­puje sprze­cznie z zasa­dami współ­życia spo­łecz­nego, ponie­waż nie chce wypeł­nić woli zmar­łego. Taka oso­ba powin­na być uzna­na za nie­godną do zor­gani­zowa­nia pochó­wku. W przy­pad­ku, gdy testa­ment zawie­ra pole­cenie pochó­wku przez okre­ślo­ną oso­bę, tyl­ko ta oso­ba może speł­nić wolę testa­tora. Dopie­ro w przy­pad­ku odmo­wy wyko­nania tego pole­cenia przez wska­zaną oso­bę można sądo­wnie wyło­nić inną oso­bę, któ­ra doko­na czyn­ności.

Karta zgo­nu (to co inne­go niż akt zgo­nu) zgo­dnie z tą usta­wą prze­kazy­wana jest wyżej wymie­nio­nym oso­bom. Pro­ble­mem jednak może być stwie­rdze­nie na miej­scu zgo­nu, kto «dobro­wol­nie się zobo­wią­zał». O ile jest to part­ner oso­by zmar­łej i zgon nastą­pił w domu, ode­bra­nie takie­go zobo­wią­zania nie będzie tru­dne, jednak wie­le osób trans nie ma part­nera, zaś sam zgon może nastą­pić poza domem. Stąd poja­wia­ją się pro­ble­my o któ­rych napi­sał RPO.

Roz­wią­zaniem pro­ble­mu powin­no być spra­wdze­nie zawa­rto­ści cen­tral­nego reje­stru testa­men­tów oraz spra­wdze­nie, czy ów testa­ment zawie­ra pole­cenie pochó­wku przez kon­kret­ną oso­bę. Jeże­li zawie­ra, pro­blem powi­nien być roz­wią­zany.

W Pol­sce bra­kuje też cen­tral­nego reje­stru, gdzie oby­watel mógł­by wska­zać oso­bę do infor­mowa­nia o sta­nie zdro­wia (w tym zgo­nie). Obe­cnie każda pla­cówka medycz­na zbie­ra tą infor­mację za życia pacjen­ta oddziel­nie, a oby­watel musi zapa­mię­tać cza­sem sto miejsc, gdzie pozo­sta­wił tą infor­mację i ją na bie­żąco aktu­ali­zować. Jest to nie­potrzeb­ne mno­żenie bytów i utru­dnia­nie życia oby­wate­lowi. Taki cen­tral­ny rejestr nie­wąt­pli­wie mógł­by też zawie­rać wska­zanie oso­by, któ­rej w pier­wszej kolej­ności nale­ży wydać kartę zgo­nu. Nie­ste­ty rząd wpro­wadza cen­tra­liza­cję nie tu gdzie jej naj­bardziej potrze­ba, a obe­cnie gdy mamy epi­demię i ilość zgo­nów jest znacz­nie zwię­kszo­na z powo­du prze­cią­żenia i spa­rali­żowa­nia słu­żby zdro­wia (ludzie umie­rają na inne nie­leczo­ne na czas cho­roby), pil­niej­sze jest dla rzą­du (w drodze «posel­skie­go» pro­jektu usta­wy, druk 866) ode­bra­nie możli­wości nie­przy­jęcia man­datu niż zaję­cie się pro­ble­mem popra­wne­go wyko­nania ostat­niej woli oby­wate­la co do pochó­wku, któ­ry istniał realnie już w roku 2017 i był ska­rżo­ny do RPO. Partia Jaro­sła­wa Kaczyń­skie­go zamiast uła­twiać życie oby­wate­lom i dawać pra­wa, woli je odbie­rać i oby­wate­li kon­tro­lować.

Pogrzeb kościel­ny

Nie pole­camy pogrze­bu w obrząd­ku kościel­nym, bowiem pod­czas obrząd­ku ksiądz będzie z pra­wdo­podo­bień­stwem 99% uży­wać two­jego sta­rego imie­nia pomi­mo zmia­ny danych oso­bowych sądo­wnie. Dla kościo­ła kato­lic­kie­go liczą się jedy­nie chro­moso­my i narzą­dy płcio­we w chwi­li narodzin. Nie jest ważna two­ja dusza oraz to, że od zawsze czu­jesz się lub funk­cjo­nujesz odmien­nie do sta­nu opi­sane­go w metry­ce urodze­nia. Stan ten szcze­gól­nie zazna­czo­ny jest w Pol­sce, gdzie ePi­Sko­pat przy­czy­nia się do tortu­rowa­nia osób trans­seksu­alnych poprzez two­rze­nie pora­dni zaj­mują­cych się «lecze­niem» kon­wer­syj­nym, tak jak­by trans­seksu­alizm sta­nowił zbo­cze­nie seksu­alne.

Oczy­wiście biblia nie wspo­mina w ogó­le o oso­bach trans­seksu­alnych oraz nie potę­pia ich za doko­nanie kore­kty płci. Nawet papież Fran­ciszek pobło­gosła­wił kobie­cie trans. Pra­kty­ka pol­ska jednak jest taka, że #kościół kato­lic­ki w Pol­sce nie uznaje takich decy­zji papie­ża, nie­jako więc stał się reli­gią oddziel­ną od kościo­ła kato­lic­kie­go na świe­cie. Mamy więc sytu­ację istnie­nia w Pol­sce ePi­Sko­paty­zmu kościel­nego, nie zaś kościo­ła kato­lic­kie­go.

Pole­camy nie aktu­ali­zować danych w koście­le kato­lic­kim po kore­kcie płci, ponie­waż kościół kato­lic­ki odma­wia wypi­sania się z kościo­ła, apo­sta­zja nie daje sku­tku, zaś UODO na pod­sta­wie uło­mnych prze­pisów RODO nie ma wstę­pu do kościo­łów.

Naj­lepszym wyj­ściem z sytu­acji jest nie prze­kazy­wać kościo­łowi kato­lic­kie­mu nowych danych oso­bowych, w tym imie­nia i PESEL‑u. Zale­canym jest zmie­nić również nazwi­sko pod­czas ubie­gania się o zmia­nę imie­nia.

Zamiast pochó­wku kościel­nego zapisz w testa­men­cie pole­cenie, aby pochó­wek był zor­gani­zowa­ny w obrząd­ku świec­kim. Zapo­bie­gnie to poda­waniu wszys­tkim pod­czas mszy twoich sta­rych danych oso­bowych, zaś obrzą­dek świec­ki nie zabra­nia uczest­nikom pomo­dle­nia się za Cie­bie bez udzia­łu księ­dza.

Wie­rzę w Boga i chcę pochó­wek kościel­ny

W sytu­acji, gdy nie możesz zaakce­pto­wać pochó­wku świec­kie­go, bowiem kłó­ci się to z twoim wyzna­niem, zainte­resuj się Refor­mowa­nym Kościo­łem Kato­lic­kim lub meto­dys­tami. Oba te wyzna­nia po zmia­nach pra­wnych zaakce­ptu­ją two­ją iden­tyfi­kację płcio­wą. Wszel­kie doku­men­ty i komu­nika­cja z Tobą będzie prze­bie­gać w pra­widło­wej for­mie.

Obe­cnie (od 15 wrze­śnia 2020 roku) Refor­mowa­ny Kościół Kato­lic­ki został zde­lega­lizo­wany, na wnio­sek Zbi­gnie­wa Zio­bry, wbrew zapi­som Kon­sty­tucji, o czym w mediach pra­wie się nie mówi. Gło­śno było w tym cza­sie jedy­nie o pró­bie odwo­łania RPO oraz uczy­nie­niu abor­cji z powo­dów medycz­nych – bez­pra­wną. Nikt pra­ktycz­nie nie pro­testo­wał prze­ciwko skre­śle­niu RKK z listy związ­ków wyzna­nio­wych.

W związ­ku z powyż­szym, aby mieć odpra­wio­ny #pogrzeb reli­gij­ny, pozo­sta­je jedy­nie zapi­sanie się do meto­dys­tów, bowiem w przy­pad­ku przy­nale­żno­ści do Refor­mowa­nego Kościo­ła Kato­lic­kie­go może nastą­pić pro­blem z pochó­wkiem (potrzeb­ny jest cmen­tarz), zaś RKK nie jest uzna­wany za wyzna­nie, ale obe­cnie od 15 wrze­śnia 2020 na równi z sekta­mi.

RPO uznał dzia­łanie Zbi­gnie­wa Zio­bry w tema­cie skre­śle­nia RKK z listy związ­ków wyzna­nio­wych za nie­kon­sty­tucyj­ne.

Pochó­wek w obrząd­ku świec­kim

Pod­czas pochó­wku świec­kie­go nie ma księ­dza, nie ma mszy świę­tej oraz nie ma wspól­nej modli­twy. Pomo­dlić się za zmar­łego może każdy indy­widu­alnie po zakoń­cze­niu cere­monii. Cere­monia pro­wadzo­na jest przez «mistrza cere­monii» lub prze­szko­loną oso­bę z zakła­du pogrze­bowe­go.

Cere­monia pogrze­bu zaczy­na się od wysta­wie­nia cia­ła w kapli­cy, jednak po wcze­śniej­szym usu­nię­ciu na jej czas sym­boli reli­gij­nych. Zaczy­na się prze­mówie­niem, któ­re zawie­ra kil­ka zdań o zmar­łym. Treść tych słów zosta­je usta­lona zazwy­czaj z rodzi­ną, jednak nic nie stoi na prze­szkodzie, aby w testa­men­cie zawrzeć pole­cenie wygło­sze­nia kon­kret­nej sen­ten­cji w kapli­cy jako «mowy pogrze­bowej» pod­czas cere­monii pogrze­bowej. W takiej sytu­acji wola oso­by zmar­łej jest ważniej­sza od tego cze­go doma­ga się rodzi­na. Nastę­pnie zosta­nie powiedzia­ne kil­ka słów o życiu i prze­mija­niu.

Nastę­pnie nastę­puje powiedze­nie kil­ku słów przez obe­cnych na cere­monii oraz odczy­tanie listu poże­gnal­nego od zmar­łego (jeże­li taki pozo­sta­wił). Prze­bieg cere­monii zale­ży głó­wnie od oso­by, któ­ra orga­nizu­je pogrzeb, stąd warto w testa­men­cie wska­zać, kto to ma być. W osta­tecz­ności można zor­gani­zować pogrzeb bez gości, gdy tak życzy sobie testa­tor.

W cza­sie pogrze­bu mogą być odtwo­rzo­ne lub ode­gra­ne utwo­ry, któ­re lubił zmar­ły oraz może się odbyć pokaz fil­mów lub slaj­dów ze zdję­cia­mi zmar­łego. Po tej czę­ści nastę­puje prze­jazd na miej­sce pochó­wku i pogrze­banie cia­ła oso­by zmar­łej czy­li umie­szcze­nia tru­mny z cia­łem lub urny z pro­cha­mi w gro­bie.

Zamiast krzy­ża umie­szczo­ny przy gro­bie jest pal świec­ki. Nie prze­szkadza to jednak temu, aby nagro­bek zawie­rał sym­bol krzy­ża lub inny sym­bol reli­gij­ny. Nagro­bek bowiem jest sta­wia­ny już po pogrze­bie.

Koszt pogrze­bu świec­kie­go nie jest wyż­szy niż koszt pogrze­bu świec­kie­go. Jednak w przy­pad­ku cho­wania zmar­łego na cmen­tarzu kościel­nym doli­czo­na będzie opła­ta oko­ło tysią­ca zło­tych. Wie­le miast bowiem nie posia­da cmen­tarzy świec­kich i wte­dy przy­słu­guje pochó­wek na tere­nie cmen­tarza kościel­nego.

Pod­czas pogrze­bu świec­kie­go obo­wią­zuje zakaz odma­wia­nia modlitw na głos.

Brak ochro­ny danych w koście­le

Ponie­waż #RODO zawie­ra szko­dli­we prze­pisy odbie­rają­ce orga­nowi kon­trol­nemu (UODO) wstę­pu do związ­ków wyzna­nio­wych i RODO naka­zuje w tej sytu­acji usta­nowie­nie kościel­nego inspe­kto­ra ochro­ny danych (KIOD, zwa­ny też błę­dnie: KIO­DO), zale­cane jest po zmia­nie danych nie­prze­kazy­wanie ich kościo­łowi, bowiem zosta­ną one umie­szczo­ne jedy­nie jako zapis mar­gine­sowy i jedy­ne do cze­go dochodzi, to tyle, że two­je dane tra­fiły do ksiąg para­fial­nych na mar­gines. ePi­Sko­pat i inne orga­ny kościel­ne naka­zują dal­sze posłu­giwa­nie się sta­rymi dany­mi i uży­wanie for­my gra­matycz­nej zgo­dnej z płcią bio­logicz­ną przy urodze­niu. Posłu­giwa­nie się wła­snym imie­niem, mówie­nie w for­mie zgo­dnej z płcią odczu­waną oraz popra­wia­nie bisku­pa tra­ktu­ją jako grzech.

W pra­kty­ce nie masz pra­wa potem tych danych usu­nąć, a sko­ro nie możesz danych usu­nąć, nie poda­waj ich – nikt Cię do tego nie może zmu­sić. Doda­tko­wo jeże­li masz adres zamel­dowa­nia poza domem rodzi­ny oraz jesteś oso­bą peł­nolet­nią nie podle­gają­cą ubez­pie­cze­niu ZUS przez rodzi­ców – rodzi­ce nie otrzy­mają two­jego nume­ru PESEL, a więc nie prze­każą go kościo­łowi. Do uzy­ska­nia czy­jegoś nume­ru #PESEL trze­ba bowiem mieć powód pra­wny i faktycz­ny. Sytu­acja zosta­ła spra­wdzo­na czy dzia­ła w pra­kty­ce – nie uda­ło się auto­rce niniej­szej stro­ny uzy­skać dro­gą zapy­tań w Ewi­den­cji Ludno­ści PESEL‑u wła­snej matki. Zamiast tego dosta­ła infor­mację, że musi mieć inte­res pra­wny i faktycz­ny oraz, że może odpy­tywać o dane osób zamel­dowa­nych w tym samym miej­scu, jedy­nie w urzę­dzie gmi­ny miej­sca zamel­dowa­nia.

Akt urodze­nia nie zawie­ra nume­ru PESEL, toteż nie­możli­we jest pozy­ska­nie tej infor­macji tą dro­gą (również spra­wdzo­ne na peł­nym odpi­sie, skró­conym odpi­sie i odpi­sie wie­loję­zycz­nym – brak jest tej infor­macji).

Zamknij Przewiń w górę Przewiń w dół