Interseksualizm spowodowany aberracją chromosomową

Na począ­tek, żeby dobrze zrozu­mieć niniej­szy arty­kuł, poda­ję kil­ka defi­nicji zwią­zanych z gene­tyką. Infor­macje te będą potrzeb­ne do zrozu­mie­nia mecha­nizmu powsta­wania inter­płcio­wości na tle aber­racji chro­moso­mal­nych. Zapi­sy wyni­ku kario­typu są potrzeb­ne głó­wnie leka­rzo­wi, jednak z uwa­gi na defi­nicję trans­seksu­ali­zmu i inter­seksu­laizmu, będą potrzeb­ne też pod­czas pisa­niu pozwu do sądu o kore­ktę płci, ponie­waż tyl­ko zdia­gno­zowa­nie inter­seksu­ali­zmu lub trans­seksu­ali­zmu umo­żli­wia pra­wną kore­ktę płci.

Czym jest chro­mosom?

Chro­moso­my zawie­rają fra­gmen­ty DNA (kodu gene­tycz­nego) i zawa­rte są w jądrze komór­kowym każdej ludz­kiej komór­ki, za wyją­tkiem cze­rwo­nych krwi­nek, któ­re pozba­wio­ne są jądra, a więc też chro­moso­mów. Ludz­ka komór­ka (poza wyją­tka­mi w obrę­bie ukła­du immu­nolo­gicz­nego) zawie­ra co do regu­ły 46 chro­moso­mów. Wśród chro­moso­mów są 44 auto­somy, czy­li chro­moso­my nie­zwią­zane z płcią czło­wie­ka oraz dwa allo­somy, któ­re deter­minu­ją płeć.

Auto­somy w komór­kach zdro­wego ludz­kie­go cia­ła wystę­pują para­mi. Para zape­wnia, że w przy­pad­ku uszkodze­nie znaj­dują­cego się tam kodu gene­tycz­nego, istnie­je dru­ga kopia spra­wna i uodpar­nia to orga­nizm na muta­cje rece­sywne zagra­żają­ce życiu. Chro­moso­my te są ozna­cza­ne nume­rami od 1 do 22 według ich dłu­gości. Chro­mosom 1 to naj­dłuż­szy auto­som czło­wie­ka, chro­mosom 22 jest naj­krót­szym auto­somem.

Allo­somy u zdro­wego czło­wie­ka są dwa: albo są obe­cne 2 duże chro­moso­my X (w przy­pad­ku płci chro­moso­mal­nej żeń­skiej) lub jeden duży chro­mosom X i jeden bardzo mały chro­mosom Y w przy­pad­ku płci gene­tycz­nej męskiej. Chro­mosom Y, a dokła­dniej gen SRY w nim znaj­dują­cy się, deter­minu­je zazwy­czaj płeć męską. Są od tego cza­sem wyją­tki – uszkodzo­ne inne geny lub nie­któ­re aber­racje. Na chro­moso­mie X znaj­dują się też inne geny potrzeb­ne czło­wie­kowi do nor­mal­nego funk­cjo­nowa­nia lub do życia. Dla­tego część cho­rób czę­ściej uja­wnia się u męż­czyzn. Przy­kła­dem może być tu upo­śledze­nie widze­nia kolo­rów (tzw. dal­tonizm, pro­tano­pia), gdzie gen odpo­wiedzial­ny za roz­różnia­nie kolo­rów w spek­trum cze­rwo­ny­‑zie­lony znaj­duje się na chro­moso­mie X. Allo­somy X oraz Y zawie­rają po czę­ści podob­ny kod gene­tycz­ny, co powo­duje, że komór­ka przy podzia­le roz­poznaje je jako parę.

Czym jest aber­racja chro­moso­mal­na

Aber­racja chro­moso­mal­na to każde odstęp­stwo od budo­wy chro­moso­mów, zaró­wno allo­somów, jaki i auto­somów. Mogą doty­czyć:

• licz­by chro­moso­mów – może być brak lub nadmiar w obrę­bie któ­rejś pary,
• budo­wy chro­moso­mów.

Komór­ka z bra­kiem któ­regoś z auto­somów nie jest zdol­na do prze­życia. Przy bra­ku allo­somu Y komór­ka jest w sta­nie prze­żyć, ale orga­nizm zło­żony z samych takich komó­rek nie jest w sta­nie prze­żyć – nastę­puje poro­nie­nie w różnym eta­pie cią­ży, czę­sto w począ­tko­wej.

Zmia­ny budo­wy chro­moso­mów mogą obej­mować prze­nie­sie­nie kodu gene­tycz­nego w inne miej­sce tego same­go lub inne­go chro­moso­mu, zwie­lokrot­nie­nie dane­go fra­gmen­tu, wycię­cie kawa­łka, pęknię­cie chro­moso­mów i ich pono­wne sca­lenie w inny spo­sób itp. Zmia­ny te pro­wadzą do uszkodze­nia czę­ści genów w ramach zmie­nio­nych chro­moso­mów. Prze­nie­sie­nie czę­ści kodu gene­tycz­nego w inne miej­sce zazwy­czaj nie powo­duje powa­żnych zmian, ponie­waż istnie­je wspo­mnia­na kopia genów na pozo­sta­łych chro­moso­mach. Wyją­tkiem może być tu powsta­nie chro­moso­mu Phi­ladel­phia, któ­rego obe­cność pro­wadzi do tru­dne­go w lecze­niu typu bia­łacz­ki.

Zwie­lokrot­nie­nie ilo­ści chro­moso­mów pro­wadzi do wię­kszej akty­wno­ści genów znaj­dują­cych się w jego rejo­nie. Zwie­lokrot­nie­nie ilo­ści chro­moso­mów 21 (trzy zamiast dwóch) pro­wadzi do zespo­łu Downa, zwie­lokrot­nie­nie ilo­ści chro­moso­mów 13 do zespo­łu Pataua, zaś trzy chro­moso­my 18 pro­wadzą do zespo­łu Edward­sa. Może się też zda­rzyć tak, że komór­ka zawie­ra wię­cej niż 2 allo­somy lub też zawie­ra je w zmie­nio­nej budo­wie – takie wady naj­czę­ściej pro­wadzą do inter­płcio­wości i zazwy­czaj są przez orga­nizm lepiej tole­rowa­ne niż wspo­mnia­ne wyżej cho­roby spo­wodo­wane nie­pra­widło­wą ilo­ścią auto­somów.

Czym jest kario­typ?

Kario­typ jest to wynik bada­nia jakie chro­moso­my zawie­ra komór­ka. Wynik bada­nia kario­typu odbie­ra się z labo­rato­rium gene­tycz­nego. Poda­wany jest on w zapi­sie według spe­cjal­nych norm i zawie­ra w poszcze­gól­nych gru­pach roz­dzie­lonych prze­cin­kiem:

• ilość całko­witą chro­moso­mów w pier­wszej gru­pie – zazwy­czaj 46, rzadziej 45 lub 47; inne warian­ty są bardzo rzad­kie;
• typ allo­somów – zazwy­czaj XX lub XY, przy inter­seksu­ali­zmie czę­sto wystę­pują inne warian­ty;
• po dru­gim i kolej­nych prze­cin­kach – doda­tko­we chro­moso­my, w tym nie­typo­we, adno­tację o możli­wym bra­ku chro­moso­mu (ze wska­zaniem któ­rego) lub opis zmian w chro­moso­mach.

Cza­sami zda­rza się, że orga­nizm zbu­dowa­ny jest z komó­rek o różnym kodzie gene­tycz­nym. Wte­dy w wyni­ku kario­typu znaj­dzie się znak uko­śni­ka roz­dzie­lają­cy zapis obu warian­tów. Opcjo­nal­nie w nawia­sie kwa­dra­towym może się zna­leźć zapis o sto­sun­ku ilo­ścio­wym poszcze­gól­nych linii komó­rek.

Zapis 46,XY[1]/47,XXY[4] ozna­cza, że orga­nizm zawie­ra w sto­sun­ku 1:4 komór­ki z 46 chro­moso­mami, w tym allo­soma­mi X i Y bez widocz­nych zabu­rzeń stru­ktu­ral­nych oraz komór­ki z 47 chro­moso­mami, w tym 2 allo­soma­mi X i 1 allo­somem Y.

Wyni­ki kario­typu z kil­koma linia­mi komó­rek (obe­cny uko­śnik w wyni­ku) czę­sto będą warian­tem inter­seksu­ali­zmu, gdy komór­ki różnią się allo­soma­mi.

Poni­żej znaj­dują się naj­częst­sze przy­pad­ki aber­racji chro­moso­mal­nych. W przy­pad­kach poniż­szych zespo­łów, gdy wystę­puje dys­foria płcio­wa (nie­zgo­dność toż­samo­ści płcio­wej z prze­widy­waną budo­wą cia­ła), możli­we jest zdia­gno­zowa­nie jedy­nie innych zabu­rzeń toż­samo­ści płcio­wej (F64.8), nie można zdia­gno­zować trans­seksu­ali­zmu. Postę­powa­nie pra­wne – w zakre­sie tre­ści pozwu – jest inne niż w przy­pad­ku trans­seksu­ali­zmu (poru­szo­ne to zosta­nie w osob­nym arty­kule), jednak zaró­wno trans­seksu­alizm jak i inter­seksu­alizm ze współ­ist­nie­jącą dys­forią płcio­wą umo­żli­wia­ją w Pol­sce kore­ktę płci pra­wnej.

Zespół Kli­nefel­tera (Q98)

W tym zespo­le współ­ist­nie­je obe­cność 2 lub 3 chro­moso­mów X oraz obe­cność genu SRY, głó­wnie w posta­ci doda­tko­wego chro­moso­mu Y. Zespół ten wystę­puje z czę­sto­tli­wością 1 na 1000 wszys­tkich narodzin. Zespół Kli­nefel­tera cechu­je pra­widło­wa budo­wa i wiel­kość męskich narzą­dów w chwi­li narodzin. Jednak oko­ło 12–13 roku życia zaczy­nają się pro­ble­my. Możli­we odstęp­stwa obej­mują (nie wszys­tkie muszą nastą­pić):

• sła­be owło­sie­nie cia­ła,
• brak zaro­stu na twa­rzy lub szczą­tko­wy zarost,
• brak muta­cji gło­su typo­wej dla męż­czyzn,
• gine­koma­stia (pier­si typu kobie­cego),
• gyno­idal­na sylwe­tka cia­ła (czy­li budo­wą przy­pomi­nają­ca żeń­ską)
• tauro­don­tyzm (nie­pra­widło­wa budo­wa zębów trzo­nowych i przed­trzo­nowych),
• wyso­ki wzrost.

Przy obe­cno­ści 3 chro­moso­mów X dochodzą doda­tko­we cechy:

• pła­ska nasa­da nosa,
• hiper­telo­ryzm oczny (sze­roki roz­staw oczu),
• małe jądra i małe prą­cie,
• możli­we nie­pra­widło­wości w budo­wie zewnę­trznych narzą­dów płcio­wych,
• kli­noda­kty­lia (skrzy­wie­nie) 5 pal­ca ręki,
• zrost kości pro­mie­nio­wej i łokcio­wej.

U czę­ści osób z zespo­łem Kli­nefel­tera może nie wystą­pić żadna z powyż­szych cech, zaś momen­tem dowiedze­nia się, że mają zespół Kli­nefel­tera, jest bada­nie gene­tycz­ne zle­cone z powo­du dia­gno­sty­ki nie­pło­dno­ści.

Przy­czy­ną pie­rwot­ną jest nie­pra­widło­wy kario­typ. Wtór­nie do kario­typu wystę­puje postę­pują­ce szkli­wie­nie kana­lików krę­tych jąder. Ponie­waż sto­pnio­wo jądra ule­gają uszkodze­niu, wzra­sta poziom gonado­tro­pin (LH i FSH) i poja­wia się wyż­szy poziom estro­genów i niż­szy poziom testo­ste­ronu niż u zdro­wych męż­czyzn. Ponie­waż SHGB (glo­buli­na wią­żąca hor­mony płcio­we) chęt­niej wią­że dihy­dro­testo­ste­ron i testo­ste­ron, zaczy­na w orga­nizmie domi­nować prze­waga wol­nych estro­genów, w następ­stwie cze­go roz­wija­ją się lepiej trze­cio­rzę­dowe cechy płcio­we żeń­skie niż męskie.

Wię­kszość osób z tym typem inter­płcio­wości leczy się poprzez sub­sty­tucję testo­ste­ronu (dostar­czo­ny testo­ste­ron obni­ża poziom gonado­tro­pin i w następ­stwie poziom estra­dio­lu), czy­li testo­ste­rono­wa hor­monal­na tera­pia zastęp­cza.

Ze wzglę­du na fakt, że wśród osób z zespo­łem Kli­nefel­tera są nie tyl­ko oso­by o iden­tyfi­kacji płcio­wej męskiej (oko­ło 95%), lecz również oso­by o iden­tyfi­kacji nie­binar­nej (oko­ło 4%) lub żeń­skiej (oko­ło 1%), przed poda­niem testo­ste­ronu nale­ży prze­pro­wadzić bada­nie psy­cho­logicz­ne i psy­chia­trycz­ne, celem usta­lenia toż­samo­ści płcio­wej tej oso­by i uzy­ska­nia infor­macji jakie cia­ło te oso­by chcą mieć. Nie nale­ży ruty­nowo poda­wać testo­ste­ronu w wie­ku 12 lat bez okre­śle­nia toż­samo­ści płcio­wej. Nie nale­ży tu słu­chać pre­feren­cji rodzi­ców co do płci dziec­ka, lecz nale­ży oso­bie, któ­rej doty­czy scho­rze­nie dać pod­jąć tą decy­zję samodziel­nie, żeby zmi­nima­lizo­wać ryzy­ko nara­sta­nia dys­forii płcio­wej. W przy­pad­ku iden­tyfi­kacji żeń­skiej, w celach lecz­niczych i dia­gno­stycz­nych, nale­ży postę­pować jak w przy­pad­ku trans­seksu­ali­zmu. Różni­cę tu sta­nowi jedy­nie koń­cowa dia­gno­za inter­seksu­ali­zmu oraz innych zabu­rzeń iden­tyfi­kacji płcio­wej (F64.8). W przy­pad­ku iden­tyfi­kacji nie­binar­nej nale­ży dążyć do speł­nie­nia potrzeb tej oso­by, pamię­tając jednak, że nale­ży podać hor­mony płcio­we przed 15–16 rokiem życia, aby nie roz­winę­ła się oste­opo­roza.

Zespół Tur­nera (Q96)

W zespo­le tym prze­waża­jąca część komó­rek orga­nizmu zawie­ra 45 chro­moso­mów, w tym tyl­ko 1 chro­mosom X (zamiast dwóch) lub posia­da uszkodzo­ny 1 chro­mosom X. Możli­we są mię­dzy inny­mi kario­typy:

• 45,X z moza­icy­zmem,
• 46,X,Xq – w jednym chro­moso­mie płcio­wym obe­cne jest tyl­ko jego dłuż­sze ramię,
• 46,X,Xp – w jednym chro­moso­mie płcio­wym obe­cne jest tyl­ko jego krót­sze ramię,
• 46,X,i(Xq) – zamiast chro­moso­mu X jest obe­cny nie­typo­wy chro­mosom zło­żony z 2 dłu­gich ramion chro­moso­mu X,
• 46,X,i(Xp) – zamiast chro­moso­mu X jest obe­cny nie­typo­wy chro­mosom zło­żony z 2 kró­tkich ramion chro­moso­mu X,
• 46,X,r(X) – obe­cny jest chro­mosom pier­ście­nio­wy.

Pozo­sta­ła część komó­rek w przy­pad­ku moza­icy­zmu może zawie­rać kario­typ 46,XX (naj­czę­ściej), 46,X,i(Xq), 46,XY lub inne warian­ty. Zespół ten wystę­puje u jednej oso­by na 4000 do 5000 narodzin. Jest rzad­szy od zespo­łu Kli­nefel­tera, ponie­waż pło­dy zło­żone z samych komó­rek z kario­typem 45,X są spon­tanicz­nie ronio­ne (nie są zdol­ne do prze­życia, wada letal­na).

Zespól Tur­nera cechu­je:

• niski wzrost, niż­szy niż w przy­pad­ku śre­dnie­go wzro­stu kobiet (śre­dnia to oko­ło 140 cm w popu­lacji ogól­nej);
• brak pier­wszej mie­siącz­ki;
• u oko­ło 15% pier­wsza mie­siącz­ka wystę­puje, ale szyb­ko ona zani­ka;
• obni­żony poziom estro­genów i podwyż­szo­ny poziom LH i FSH;
• dys­gene­zja gonad (zale­cane jest ich usu­nię­cie po wykry­ciu wady);
• bez­pło­dność;
• wodniak kar­ku lub ogól­ny obrzęk pło­du w USG w okre­sie pło­dowym.

Powa­żne wady wrodzo­ne (nie u wszys­tkich osób):

• wady ser­ca – posze­rze­nie aorty wstę­pują­cej, koarkta­cja aorty, hipo­pla­zja lewe­go przed­sion­ka ser­ca, hipo­pla­zja łuku aorty, wypa­danie pła­tka zasta­wki mitral­nej, 2­‑pła­towa zasta­wka aorty czę­sto z jej nie­wydol­nością, mal­for­macje głó­wnej żyły, dek­stro­kardia, uby­tek prze­gro­dy mię­dzy komo­rami lub przed­sion­kami, nie­pra­widło­wość zasta­wki pnia płu­cne­go, prze­trwa­ły prze­wód tęt­niczy;
• ano­malie nerek – zdwo­jeniu ukła­du kie­licho­wo­‑mie­dnicz­kowe­go, ner­ka pod­kowia­sta, age­nezja ner­ki, tor­bie­lowa­tość nerek, ner­ka poło­żona w miej­scu nie­pra­widło­wym;
• nie­doczyn­ność tar­czy­cy, naj­czę­ściej w prze­bie­gu auto­immu­nolo­gicz­nego zapa­lenia tar­czy­cy typu Has­himo­to; u bli­sko poło­wy osób z zespo­łem Tur­nera stwie­rdza się dodat­nie mia­na prze­ciw­ciał aTPO i aTG, mogą­ce wywo­łać zapa­lenie tar­czy­cy typu Has­himo­to lub Gra­vesa­‑Base­dova; cho­roby te czę­ściej wystę­pują u osób z izo­chro­moso­mem i(Xq);
• oko­ło 3­‑krot­nie częst­sza zapa­dal­ność na cukrzy­cę typu 2; zwię­kszo­na zapa­dal­ność na inne cho­roby a auto­agre­sji;
• roz­wój nie­dosłu­chu, duża czę­sto­ść zapa­leń ucha środ­kowe­go;
• zabu­rze­nia mowy;
• nowo­two­ry wywodzą­ce się z gonad u osób, któ­rych część komó­rek orga­nizmu zawie­ra chro­mosom Y.

Inne cechy wrodzo­ne wystę­pują­ce u mniej niż 50% cho­rych:

• mikro­gna­cja (nie­pra­widło­wo mała żuchwa);
• niska linia wło­sów z tyłu;
• kró­tka szy­ja;
• sze­roko roz­sta­wio­ne bro­dawki sutko­we;
• sze­roka kla­tka pier­sio­wa;
• kośla­wość kolan i łokci;
• wodo­wana nadmia­rem skó­ry;
• osadzo­ne nisko uszy, prze­krę­cone ku tyło­wi;
• obrzę­ki lim­fatycz­ne stóp i dło­ni;
• pto­za (opa­danie powiek);
• zmarsz­czka nakąt­na oka;
• hiper­telo­ryzm oczny (sze­roki roz­staw oczu);
• wyso­kie podnie­bie­nie;
• zez;
• duża ilość zna­mion bar­wni­kowych.

Lecze­nie pole­ga na ope­racyj­nej napra­wie wystę­pują­cych wad ser­ca i nerek, lecze­niu hor­monem wzro­stu i estro­gena­mi w celu uzy­ska­nia pra­widło­wego roz­woju (w tym doj­rze­wania) i wzro­stu cia­ła. Ze wzglę­du na hamu­jący wzrost wpływ estro­genów, lecze­nie hor­monem wzro­stu podej­muje się wcze­śniej niż hor­monal­ną tera­pię zastęp­czą. Po 1 do 2­‑let­nim przyj­mowa­niu estro­geno­wej tera­pii zastęp­czej, poda­je się również pro­geste­ron lub inne pro­gesta­geny. Lecze­nie pro­wadzi endo­kry­nolog dzie­cię­cy.

W przy­pad­ku męskiej iden­tyfi­kacji płcio­wej (rzad­ko), zamiast estro­genów oraz pro­geste­ronu, poda­je się andro­geny. Andro­geny mają mniej­szy poten­cjał hamo­wania wzro­stu kości dłu­gich. Ze wzglę­du na obe­cność maci­cy oraz jaj­ników potrzeb­na w tej sytu­acji będzie też pan­histe­rekto­mia, by uni­knąć roz­woju nowo­two­rów.

Zespół Frac­caro (Q98.1)

For­mal­nie zali­cza się go do Zespo­łu Kli­nefel­tera, jednak obraz cho­robo­wy jest znacz­nie bardziej zło­żony i możli­wy do roz­pozna­nia tuż po urodze­niu, w prze­ciwień­stwie do kla­sycz­nego Zespo­łu Kli­nefel­tera.

W zespo­le Frac­caro wystę­pują nastę­pują­ce cechy:

• niski wzrost,
• hiper­telo­ryzm oczny,
• pła­ska nasa­da nosa.

Czę­sto wystę­pują powa­żne wady, jednak nie w każdym przy­pad­ku:

• czę­sto również roz­szczep podnie­bie­nia, cza­sem wraz z roz­szcze­pem języcz­ka,
• wady ser­ca
• zro­śnię­cie kości łokcio­wej i pro­mie­nio­wej,
• sto­pa wydrą­żona,
• kośla­we kola­na,
• wio­tkość w sta­wach i hipo­tonia,
• zabu­rze­nia psy­chicz­ne
• nie­peł­nospra­wność umy­sło­wa włącz­nie z cięż­ką.

Zespo­łu tego nie nale­ży mylić z zespo­łem kocie­go oka (zespół Schmi­da­‑Frac­caro). To całkiem 2 różne gene­tycz­ne cho­roby.

Lecze­nie jest możli­we jedy­nie obja­wowe, w tym ope­racyj­ne w zakre­sie wad zagra­żają­cych życiu. Iden­tyfi­kacja płcio­wa może być tru­dna do okre­śle­nia w przy­pad­ku cięż­kie­go upo­śledze­nia umy­sło­wego, co doda­tko­wo utru­dnia wdro­żenie odpo­wie­dniej hor­mono­tera­pii i lecze­nia w zakre­sie ewen­tualnej ope­racji narzą­dów płcio­wych w życiu doro­słym.

Moza­icyzm oraz chi­meryzm

Moza­icyzm to zbior­cza nazwa zabu­rzeń różni­cowa­nia chro­moso­mów w komór­kach. Część komó­rek ma o 1 lub wię­cej chro­moso­mów mniej lub ma jeden lub 2 chro­moso­my inne. W moza­icy­zmie wszys­tkie linie komór­kowe wywodzą się z tej samej komór­ki, któ­ra począ­tko­wo lub na dal­szym eta­pie (dru­gi lub dal­szy podział) nie­pra­widło­wo roz­dzie­liła swo­je chro­moso­my. Przy­kła­dowo komór­ka pod­czas pier­wsze­go podzia­łu mając kario­typ 46,XY może podzie­lić się pra­widło­wo i dać 2 komór­ki z kario­typem 46,XY. Przy kolej­nym podzia­le mogą powę­dro­wać dwie kopie dzie­lące­go się chro­moso­mu X (lub inne­go) do jednej komór­ki, zaś do dru­giej żadna z tych kopii. W efe­kcie podział wyglą­da nastę­pują­co: 46,XY → 92,XXYY → 47,XXY + 45,Y. Komór­ka bez chro­moso­mu X nie jest w sta­nie prze­żyć. Tym spo­sobem po podzia­le pier­wszej komór­ki na 2 pra­widło­we i dru­giej na dwie nie­pra­widło­we pozo­sta­ły komór­ki: 46,XY + 46,XY + 47,XXY. Tym spo­sobem doszło do moza­icy­zmu zapi­sywa­nego jako 46,XY/47,XXY. W tym samym mecha­nizmie powsta­je moza­icyzm 45,X/46,XX/47,XXX, tyl­ko tu nie dochodzi do śmier­ci komór­ki. Pod­czas podzia­łów może też dojść do wyrzu­cenia jedne­go chro­moso­mu pod­czas podzia­łu poza obszar komó­rek. Tym spo­sobem powsta­je moza­icyzm 45,X/46,XX oraz 45,X/46,XY.

W przy­pad­ku chi­mery­zmu dochodzi naj­czę­ściej do zapło­dnie­nia jednej komór­ki jajo­wej dwo­ma ple­mni­kami lub też dwóch komó­rek jajo­wych znaj­dują­cych się bli­sko sie­bie dwo­ma ple­mni­kami. W przy­pad­ku zapło­dnie­nia jednej komór­ki jajo­wej 2 ple­mni­kami, komór­ka jajo­wa wyko­nuje doda­tko­wy podział. W obu przy­pad­kach powsta­ją 2 diplo­idal­ne komór­ki zawie­rają­ce dwa różne geno­typy. Geno­typy te mogą różnić się chro­moso­mami płcio­wymi lub nie różnić się w tym zakre­sie. Ponie­waż komór­ki te znaj­dują się bardzo bli­sko sie­bie utwo­rzą jeden zaro­dek. W efe­kcie takie­go zda­rze­nia dochodzi do chi­mery­zmu 46,XY/46,XX, będą­cego czę­stą przy­czy­ną her­mafro­dyty­zmu pra­wdzi­wego. Chi­meryzm od moza­icy­zmu różni się tym, że są dwie różne linie komó­rek, któ­re mają zmien­ny geno­typ w zakre­sie allo­somów (44 pozo­sta­łych chro­moso­mów, poza chro­moso­mami X i Y).

Nie da się okre­ślić jedno­znacz­nie na pod­sta­wie zapi­su gene­tycz­nego jak ukształ­tuje się płeć danej oso­by, gdy komór­ki zawie­rają różne chro­moso­my płcio­we. Na to czy ufor­muje się jądro czy jaj­nik czy też ovo­testis lub gonada dys­gene­tycz­na, wpły­wa fakt, któ­re komór­ki znaj­dą się w miej­scu jej two­rze­nia. W skraj­nych przy­pad­kach, gdy część komó­rek zawie­ra chro­mosom Y, a część nie, może dojść do utwo­rze­nia się 1 jądra i jedne­go jaj­nika, zaś w sytu­acji, gdy w obsza­rze two­rze­nia się gonady znaj­dują się obie linie komó­rek – gonada dys­gene­tycz­na lub ovo­testis.

Jeże­li w obsza­rze two­rze­nia się gonad znaj­dują się jedna­kowe komór­ki lub komór­ki z jedna­kowy­mi chro­moso­mami płcio­wymi, wte­dy nie doj­dzie do uja­wnie­nia się inter­seksu­ali­zmu w feno­typie, choć nadal przez fakt nie­jedno­znacz­ności płci gene­tycz­nej, oso­ba jest inter­seksu­alna. W tym przy­pad­ku oso­ba ta będzie pło­dna i będzie mia­ła z dużym pra­wdo­podo­bień­stwem zdro­we potom­stwo, zaś inter­seksu­alizm zosta­nie wykry­ty przy­pad­kowo pod­czas badań gene­tycz­nych z inne­go powo­du (na przy­kład nie­pło­dno­ści part­nera lub part­ner­ki, mogąc pro­wadzić wte­dy do nie­pra­widło­wego roz­pozna­nia przy­czy­ny nie­pło­dno­ści).

Chi­meryzm i moza­icyzm mogą być wykry­te w pod­sta­wowym bada­niu kario­typu lub też nie. Dzie­je się tak, dla­tego, że bada­ny jest kario­typ jedy­nie komó­rek krwi, któ­re powsta­ją w małym okre­ślo­nym miej­scu orga­nizmu oraz przez fakt, że bada­ne jest zazwy­czaj tyl­ko 15 do 30 komó­rek. Jeże­li linia komó­rek sta­nowi mniej niż 5%, może zostać nie­wykry­ta bada­niem. Zda­rza­ją się przy­pad­ki, gdy kario­typ bada­ny z krwi jest nie­zgo­dny z kario­typem bada­nym z fra­gmen­tu skó­ry. W tym przy­pad­ku też jest mowa o moza­icy­zmie lub chi­mery­zmie, gdy nie doszło do błę­du labo­rato­ryj­nego. Zwy­czaj­nie szpik oraz skó­ra roz­wija­ją się z różnych obsza­rów zarod­ka po zapło­dnie­niu.

Wady stru­ktu­ral­ne chro­moso­mów

Poni­żej wymie­nio­ne zosta­ły naj­częst­sze inne przy­czy­ny nie­pra­widło­wego kario­typu, mogą­ce pro­wadzić do inter­płcio­wości.

1. Dele­cje – np. 46,XY,del(Y)(p11.2p11.2) – dele­cje powo­dują usu­nię­cie czę­ści genów z chro­moso­mu lub w przy­pad­ku mikro­dele­cji – usu­nię­cie poje­dyn­cze­go genu lub prze­sunię­cie ram­ki trans­lacji. Wycię­cie nie­peł­nej krot­ności 3 nukle­oty­dów powo­duje zmia­nę zna­cze­nia kolej­nych za miej­scem dele­cji nukle­oty­dów. Zosta­ną one prze­tłu­maczo­ne na inną sekwen­cję bia­łek, któ­rych sku­tek jest cięż­ko prze­widzieć poza faktem, że jeden lub wię­cej genów zosta­nie uszkodzo­nych i zosta­nie zmie­nio­ne ich zna­cze­nie. Powyż­szy zapis 46,XY,del(Y)(p11.2p11.2) ozna­cza dele­cję regio­nu, gdzie znaj­duje się gen SRY, odpo­wiedzial­ny w wię­kszo­ści przy­pad­ków za ufor­mowa­nie jąder z gonady zarod­kowej.

   

2. Inser­cje – np. 46,XY,ins(Y)(p11.2q11.21q11.221) – inser­cje powo­dują zwie­lokrot­nie­nie czę­ści genów na chro­moso­mie, w innej jego loka­liza­cji wywo­łując tym samym wzmo­żoną ekspre­sję genów wsta­wio­nych oraz możli­we unie­czyn­nie­nie miej­sca, gdzie nastą­piła inser­cja. W poda­nym przy­kładzie inser­cja nastą­piła w miej­scu, gdzie znaj­duje się gen SRY (Yp11.2), co może spo­wodo­wać jego nie­akty­wność. Przy inser­cjach mogą być widocz­ne różne cechy dys­mor­ficz­ne w feno­typie, poza unie­czyn­nie­niem jedne­go genu.

   

3. Trans­loka­cje zró­wno­ważo­ne – np. 46,XY,t(2;Y)(p12;p11.1) – ozna­cza pęknię­cie 2 chro­moso­mów we wska­zanych miej­scach i ich zespo­lenie ze zmia­ną miej­sca. Tym spo­sobem, w poka­zanym wyżej przy­kładzie, część chro­moso­mu Y powę­dro­wała w miej­sce czę­ści chro­moso­mu Y i odwrot­nie. Ozna­cze­nia p12 oraz p11.1 wska­zują tu miej­sce pęknięć. W obrę­bie tych prąż­ków mogą istnieć uszkodzo­ne geny, lecz prze­nie­sio­ne wraz z kawa­łka­mi chro­moso­mu pozo­sta­łe geny są nadal akty­wne (wyją­tek może sta­nowić chro­mosom X, gdyż ten podle­ga loso­wej ina­kty­wacji). W tym przy­pad­ku prą­żek Yp11.2 został prze­nie­sio­ny w cało­ści, gen SRY będzie akty­wny, jednak gdy­by pęknię­cie nastą­piło w obsza­rze Yp11.2, np. 46,XY,t(2;Y)(p12;p11.2), sta­tus funk­cjo­nal­ności genu SRY był­by nie­zna­ny.

   

4. Trans­loka­cje nie­zró­wno­ważo­ne – np. 46,XX,der(Y)t(X;Y)(p22.3;p11.1) – ozna­cza wycię­cie kawa­łka chro­moso­mu i umie­szcze­nie w miej­scu odcię­cia kawa­łka inne­go chro­moso­mu. W tym przy­kładzie kawa­łek chro­moso­mu Y (od prąż­ka p11.1, a więc też z fra­gmen­tem Yp11.2 kodu­jącym gen SRY) został umie­szczo­ny w loka­liza­cji Xp22.3 (ter­minal­na część chro­moso­mu X) z utra­tą koń­cowej czę­ści kró­tkie­go ramie­nia chro­moso­mu X. Feno­typ oso­by tej będzie wyka­zywał czyn­ność genu SRY (wykształ­cą się więc jądra mimo bra­ku całe­go chro­moso­mu Y) oraz mogą być obe­cne wady gene­tycz­ne zwią­zane z bra­kiem czę­ści genów z jedne­go chro­moso­mu X. Wady te będą jednak rzad­kie, ponie­waż istnie­je dru­gi kom­plet­ny chro­mosom X.

   

5. Inwer­sje – np. 46,XY,inv(Y)(p11.2p11.2) – ozna­cza pęknię­cie i odwró­cenie czę­ści chro­moso­mu. Taki przy­padek pro­wadzi do powsta­nia nowych genów wraz z unie­czyn­nie­niem genu, któ­ry znaj­dował się tam ory­ginal­nie. W tym przy­pad­ku gen SRY jest uszkodzo­ny, ponie­waż doszło do wycię­cia jego fra­gmen­tu i odwró­cenia w ramach chro­moso­mu, co pro­wadzi do wytwa­rza­nia fizjo­logicz­nie nie­wystę­pują­cych bia­łek, zamiast bia­łek odpo­wia­dają­cym genom z poda­nej loka­liza­cji. Gdy inwer­sje obej­mują małe fra­gmen­ty, mało pra­wdo­podob­ne jest istnie­nie zmian w feno­typie innych niż spo­wodo­wanych usu­nię­ciem dane­go genu.

   

6. Izo­chro­mosom – np. 47,XY,+i(Xq) – zamiast jedne­go chro­moso­mu, lub doda­tko­wo, znaj­duje się chro­mosom utwo­rzo­ny z jedna­kowych ramion dane­go chro­moso­mu (dwóch dłu­gich lub dwóch kró­tkich). Poza chro­moso­mami płcio­wymi, gdzie pro­wadzi to do obja­wów zespo­łu Tur­nera, zespo­łu Kli­nefel­tera lub innych typów inter­seksu­ali­zmu, wady takie zazwy­czaj powo­dują cięż­kie zabu­rze­nia lub są letal­ne (pro­wadzą do śmier­ci) czę­sto przez poro­nie­nie. Izo­chro­mosom może też powstać z czę­ści ramion dłu­gich lub kró­tkich chro­moso­mu, wte­dy zapi­suje się to nastę­pują­co 47,XY,+i(X)(q11.2), gdzie q11.2 wska­zuje na obszar, gdzie nastą­piło pęknię­cie i zespo­lenie fra­gmen­tu ramie­nia Xq.

   

7. Chro­mosom dicen­trycz­ny – zapis 45,XX,dic(9;20)(p13;q11) – ozna­cza utra­tę czę­ści ramion dwóch chro­moso­mów i połą­cze­nie się ich tak, że mają dwa ceb­tro­mery. Wady wrodzo­ne obej­mą głó­wnie sku­tki dele­cji fra­gmen­tów ramion tych dwóch chro­moso­mów. W kario­typie jest 45 chro­moso­mów ponie­waż czę­ści dwóch ule­gły fuzji w jeden.

   

8. Chro­mosom izo­dicen­trycz­ny – np. 47,XX,idic(Y)(p11.2), 46,X,idic(Y)(p11.2) – ozna­cza odcię­cie czę­ści ramie­nia chro­moso­mu i podwo­jenie pozo­sta­łej czę­ści chro­moso­mu, tak, że zawie­ra on 2 cen­tro­mery. W tym przy­pad­ku, ponie­waż mogła zostać utra­cona część prąż­ka Yp11.2, gen SRY może być nie­czyn­ny.

   

9. Chro­mosom mar­kero­wy – zapis 46,X,+mar – ozna­cza zazwy­czaj mały chro­mosom, któ­rego pochodze­nia nie uda­ło się ziden­tyfi­kować (układ prąż­ków nie pasu­je do innych chro­moso­mów czło­wie­ka). Wystę­pują w pewnych typach inter­seksu­ali­zmu (np. w zespo­le Tur­nera), jednak mało pra­wdo­podob­ne jest, by były przy­czy­ną inter­seksu­ali­zmu, gdy nie zawie­rają sekwen­cji cha­rakte­rystycz­nej dla genu SRY.

47,XXX oraz 47,XYY

Są to, co pra­wda, nie­pra­widło­we kario­typy (wystę­puje aneuplo­idia), jednak oso­by z kario­typem 47,XXX są zazwy­czaj zdro­wymi kobie­tami, zaś oso­by z kario­typem 47,XYY – zdro­wymi męż­czy­zna­mi. Wystę­puje peł­na pło­dność, zaś nadmia­rowy chro­mosom jest wyrzu­cany z komó­rek pod­czas podzia­łów mejo­tycz­nych (two­rze­nie ple­mni­ków lub komó­rek jajo­wych z komór­ki w gonadzie). W tych przy­pad­kach czę­sto­ść odwrot­nej iden­tyfi­kacji płcio­wej w sto­sun­ku do płci okre­ślo­nej przy porodzie nie wystę­puje czę­ściej niż w popu­lacji ogól­nej. Kario­typ taki nie umo­żli­wia zdia­gno­zowa­nia inter­seksu­ali­zmu, gdy nie wystą­pi inna wada gene­tycz­na pro­wadzą­ca do inter­seksu­alno­ści. Zgo­dnie z ICD‑10 nie jest możli­we w tym przy­pad­ku również zdia­gno­zowa­nie trans­seksu­ali­zmu, ponie­waż przy trans­seksu­ali­zmie wyma­gany jest pra­widło­wy kario­typ (bez aber­racji). Kario­typ tego typu wystę­puje u 1 oso­by na oko­ło 1000 żywych urodzeń.