Segregacja na Uniwersytecie Jagiellońskim

Nasza redak­cja zauwa­żyła, że w inter­necie oso­by trans­płcio­we (i nie tyl­ko) narze­kają na pyta­nie doty­czą­ce ich płci.

Treść pyta­nia w ankie­cie była nastę­pują­ca:

Nale­ży tutaj zazna­czyć, że pyta­nie to łamie nie tyl­ko pra­wo do równo­ści, ale też łamie Kon­sty­tucję w arty­kule 51, bowiem insty­tucje do tego nie­upra­wnio­ne nie mają pra­wa do zbie­rania danych medycz­nych. Mogą pytać tyl­ko o infor­macje te, na któ­re zezwa­lają im usta­wy.

Zwró­cili­śmy się więc do uczel­ni z zapy­taniem odno­śnie tego faktu.

Pra­wdo­podob­nie nie powstał­by ten arty­kuł, gdy­by nasze zapy­tanie wzię­to na powa­żnie i poinfor­mowa­no (wraz z przed­łoże­niem dowo­dów), że ankie­tę zmo­dyfi­kowa­no. Nic bardziej myl­nego. Mimo poda­nia danych oso­bowych nie­zbę­dnych do roz­patrze­nia zapy­tania o infor­mację publicz­ną – zosta­liśmy wezwa­ni do poda­nia imie­nia i nazwi­ska, ponie­waż na pod­sta­wie same­go adre­su e­‑mail nie mogą usta­lić komu udzie­lają odpo­wiedzi (czy­li pra­wdo­podob­nie nie raczy­li prze­czy­tać nasze­go listu do koń­ca...). Treść odpo­wiedzi cytu­jemy poni­żej.

W załacz­niku znaj­duje­my zeska­nowa­ny doku­ment (z odwzo­rowa­niem gra­ficz­nym pod­pisu).

To na co warto zwró­cić uwa­gę (o ile imię i nazwi­sko reda­ktor­ki pozo­sta­je nie­pol­skie), w mailu imię i nazwi­sko zosta­ło poda­ne, poda­ne była też peł­nio­na funk­cja «Reda­ktor­ka». Nie­taktem doda­tko­wym jest odpi­sywa­nie w całej tre­ści «Pana/Pani», gdy płeć roz­mówcy jest zna­na. Sytu­acja segre­gacji kobiet poprzez wska­zanie, czy jest kobie­tą trans (nie­pra­widło­wo: trans­kobie­tą) [oraz podob­nie męż­czyzn] jak też nie­posza­nowa­nie płci wska­zanej w wysła­nym liście nosi zna­mio­na dys­kry­mina­cji i jak już wspo­mnie­liśmy – nie­upra­wnio­nego prze­twa­rza­nia danych oso­bowych medycz­nych, bowiem zazna­cze­nie «trans­kobie­ta» impli­kuje roz­pozna­nie ICD‑10 F64.

Imię i nazwi­sko oraz adres do odpo­wiedzi oso­ba pyta­jąca pono­wnie poda­ła, wska­zując, że dane te zosta­ły poda­ne i pyta­nie jest w związ­ku z tym bez­pod­sta­wne.

Wnio­sek

Zamiast pysko­wać popeł­niwszy błąd – nale­ży prze­pro­sić, sytu­ację napra­wić i nie musieć się póź­niej #wstydzić wpi­sów na twit­terze oraz tre­ści powsta­łych arty­kułów opi­sują­cych wre­dne postę­powa­nie danej jedno­stki. Na pra­wdę, gdy­by nie zasta­na zadzior­ność Uni­wer­syte­tu Jagiel­loń­skie­go – nie pisa­liby­śmy tego arty­kułu. Jednak takie zacho­wanie zasłu­guje na karę.

Dane oso­bowe

Nie publi­kuje­my odwzo­rowa­nia gra­ficz­nego odpo­wiedzi Uni­wer­syte­tu Jagiel­loń­skie­go (jednak zapi­sali­śmy ją lokal­nie) ponie­waż na chwi­lę obe­cną nie wie­my, czy może­my imię i naz­wsi­ko oso­by, któ­ra nam odpo­wiedzia­ła opu­bli­kować. Jeże­li w tra­kcie szcze­góło­wych ana­liz oka­że się, że pisma z uczel­ni pań­stwo­wej można tra­kto­wać na równi z odpo­wiedzia­mi Mini­sterstw – arty­kuł uzu­peł­nikmy o PDF.

Po tytu­le doku­men­tu PDF, któ­ry otrzy­mali­śmy, widzi­my, że uczel­nia imię i nazwi­sko oso­by pyta­jącej zna­ła. Było zawa­rte w nazwie pli­ku.

Roz­wie­wamy fake­newsy – nie­ano­nimo­wa ankie­ta

Na porta­lu fake­news.pl można prze­czy­tać fake­newsa, że ankie­ta jest ano­nimo­wa. Otóż jest to całko­wita nie­pra­wda, ponie­waż na stro­nie uczel­ni można prze­czy­tać, że upra­wnio­ne oso­by (zawę­żenie osób mogą­cych wziąć udział) otrzy­mają indy­widu­alny link do ankie­ty.

W sytu­acji, gdy ruch na stro­nie jest reje­stro­wany w logach (wraz z zapi­saniem tam lin­ka) a lin­ki są indy­widu­alne da się przy­pisać udzie­lone odpo­wiedzi do kon­kret­nego lin­ka, zaś lin­ki do kon­kret­nych adre­sów e­‑mail, któ­re jedno­znacz­nie iden­tyfi­kują stu­den­tów. Nie ma więc mowy o ano­nimo­wej ankie­cie.

Ankie­ta ano­nimo­wa była­by wte­dy, gdy­by umie­szczo­no w urnie kody do wylo­sowa­nia dla stu­den­tów, któ­rzy chcą wziąć udział w ankie­cie i musie­liby wpi­sać pod­czas wypeł­nia­nia ankie­ty wylo­sowa­ny kod potwie­rdza­jący upra­wnie­nie do wypeł­nie­nia ankie­ty. To była­by pra­wdzi­wa ano­nimi­zacja danych (nie pozo­sta­je przy­porząd­kowa­nie stu­dent – kod wery­fika­cyj­ny).

Prze­tłu­macze­nie (przy­porząd­kowa­nie?) adre­sów e­‑mail na indy­widu­alne lin­ki to pseudo­nimi­zacja, któ­ra umo­żli­wia uczel­ni odwró­cenie pro­cesu pseudo­nimi­zacji i oso­by cie­kaw­skie będą mogły się dowiedzieć kto jest «trans­kobie­tą» i «trans­męż­czy­zną» lub też nawet gdy zazna­czą opcję kobie­ta / męż­czy­zna, w ankie­cie będą się żalić na nie­posza­nowa­nie toż­samo­ści płcio­wej – dane medycz­ne zosta­ną uja­wnio­ne w odpo­wiedziach na inne szcze­góło­we pyta­nia.

Final­na odpo­wiedź Uni­wer­syte­tu Jagiel­loń­skie­go

Po uświa­domie­niu UJ, że reda­ktor­ka poda­ła wszys­tkie usta­wowo wyma­gane dane do roz­patrze­nia zapy­tania o infor­mację publicz­ną dosta­ła odpo­wiedź. Po drodze potrzeb­ne było jednak przy­pomnie­nie uczel­ni, że jest w zwło­ce z odpo­wiedzią (brak potwie­rdze­nia otrzy­mania odpo­wiedzi z powtó­rzo­nymi dany­mi oso­bowy­mi). Wte­dy też zada­ne zosta­ły pyta­nia doda­tko­we.

Otrzy­mana dnia 28 czer­wca 2021 roku odpo­wiedź od uczel­ni na zada­ne zapy­tanie o infor­mację publicz­ną.

Ana­liza odpo­wiedzi

Uni­wer­sytet Jagiel­loń­ski nie kon­sul­tował tre­ści ankie­ty z nikim spo­za uczel­ni. Jest to zła pra­kty­ka, ponie­waż, aby bada­nie było mia­rodaj­ne, nie powin­no u osób trans­płcio­wych wywo­ływać odra­zy. U nas wywo­łało odra­zę już pier­wsze pyta­nie – segre­gowa­nie osob­no kobiet i «trans­kobiet». Z «trans­kobie­ty» uczy­nio­no oddziel­ny gatu­nek od kobie­ty, tak jak­by kobie­ty trans nie były kobie­tami. Pra­wdo­podob­nie skoń­czy się to tym, że kobie­ty trans nie wypeł­nią ankie­ty (całe szczę­ście jest dobro­wol­na – o tym dalej), zaś trol­le poza­zna­cza­ją trans­kobie­ta i trans­męż­czy­zna (poję­cia nie­zna­ne sło­wni­kowi języ­ka pol­skie­go...) i wynik badań będzie nie­mia­rodaj­ny. Ankie­ta ta powin­na była być skon­sul­towa­na na przy­kład z Pol­skim Towa­rzy­stwem Seksu­olo­gicz­nym.

Odno­śnie dobro­wol­ności ankie­ty i wol­ności w pro­wadze­niu badań – nale­ży zwró­cić uwa­gę na spo­sób pro­wadze­nia tych badań. Dobro­wol­ność nie zwal­nia z prze­strze­gania zapi­sów RODO. Bada­nia można było prze­pro­wadzić ano­nimo­wo, zde­cydo­wano jednak tyl­ko o pseudo­nimi­zowa­niu wpro­wadza­jąc myl­ne poczu­cie ano­nimo­wości u osób bada­nych. Oso­by nie­tech­nicz­ne i nie­zagłę­bio­ne w pro­ble­maty­kę pry­wat­ności i bez­pie­czeń­stwa inter­neto­wego – mogą pod­jąć błę­dną decy­zję o uczest­nic­twie w bada­niu pod impul­sem, że mogą się wypo­wiedzieć ano­nimo­wo. Do tej kwe­stii jednak UJ się nie usto­sun­kowa­ła twie­rdząc, że «pozo­sta­łe infor­macje obję­te przed­mio­towym wnio­skiem nie sta­nowią infor­macji publicz­nej i nie podle­gają udo­stę­pnie­niu na pod­sta­wie ww. ustaw».

Odno­śnie tre­ści «Kwe­stio­nariusz ankie­ty nie doty­czy danych wra­żli­wych na temat zabu­rzeń iden­tyfi­kacji płcio­wej ICD‑10 F64/ ICD‑11 HA60. Uni­wer­sytet Jagiel­loń­ski w przed­mio­towym bada­niu kie­ruje do ankie­towa­nych pyta­nie doty­czą­ce iden­tyfi­kacji płcio­wej (...)» można pozo­sta­wić jedy­nie jeden komen­tarz «More brains!». Ankie­ty mają indy­widu­alne lin­ki – wia­domo komu zosta­ły wysła­ne (wraz z imie­niem i nazwi­skiem – tak zbu­dowa­ne są adre­sy e­‑mail w dome­nie uczel­ni) i zada­ją «pyta­nie doty­czą­ce iden­tyfi­kacji płcio­wej» i jedno­cze­śnie nie pyta­ją o nie­zgo­dność płcio­wą.

Czy Jan Kowal­ski, jeże­li zazna­czy «trans­kobie­ta», to nie zosta­ły zebra­ne dane o iden­tyfi­kacji płcio­wej (seksu­alno­ści w rozu­mie­niu pra­wa) i nie wska­zuje to na nie­zgo­dność płcio­wą? Czy oso­ba ta (tra­ktu­jąc ankie­tę na powa­żnie, a tak powin­na być tra­kto­wana do badań) nie posia­da żadne­go zabu­rze­nia? Co pra­wda możli­wa jest jeszcze schi­zofre­nia, border­line i inne zabu­rze­nia, jednak to wciąż impli­kuje zabu­rze­nie zdro­wot­ne, a więc sta­nowi daną o zdro­wiu czło­wie­ka.

Na pyta­nie dla­cze­go uczel­nia segre­guje ludzi na męż­czyzn i trans­męż­czyzn oraz kobie­ty i trans­kobie­ty, nie otrzy­mali­śmy odpo­wiedzi, ponie­waż «pozo­sta­łe infor­macje obję­te przed­mio­towym wnio­skiem nie sta­nowią infor­macji publicz­nej i nie podle­gają udo­stę­pnie­niu na pod­sta­wie ww. usta­wy».

Do uczel­ni wysła­ne zosta­ły oczy­wiście kolej­ne pyta­nia, któ­re miej­my nadzie­ję pomo­gą zrozu­mieć pro­blem, że kobie­ty trans zosta­ły wyklu­czo­ne z gro­na kobiet. To tak jak­by pytać o kolor skó­ry (rasę) i wyró­żnić oddziel­nie żydów od rasy kauka­skiej. Odpo­wiedzi, któ­re otrzy­mała reda­ktor­ka są napi­sane tak, jak­by udzie­lała ich oso­ba z ocza­mi sze­roko zamknię­tymi. Albo nie rozu­mie­ją nadal gdzie jest pro­blem, albo nie chcą zrozu­mieć.

Jak napra­wić pro­ces badań

Są mini­mum 2 spo­soby na napra­wę pro­cesu badań.

1. Wpro­wadze­nie loso­wania nume­rów iden­tyfi­kacyj­nych w warun­kach nie pozwa­lają­cych na reje­stra­cję obra­zu. Kody dostę­pu do ankie­ty można zapi­sać na paskach papie­ru i wło­żyć (z nadmia­rem) paski do nie­prze­zro­czy­stej urny. Powie­sić ogło­sze­nie (lub wysłać link nie­sper­sona­lizo­wany), że orga­nizo­wane jest pra­wdzi­wie ano­nimo­we bada­nie i zapra­szać uczniów po wylo­sowa­nie kodu dostę­powe­go. Wypeł­nie­nia ankie­ty w ten spo­sób (zale­camy uży­cie Tor Bro­wse­ra, jeże­li z tego same­go IP odbie­rane są maile z uczel­ni) gwa­ran­tuje, że uczel­nia (podmiot pań­stwo­wy) nie zbie­ra danych o zdro­wiu osób możli­wych do ziden­tyfi­kowa­nia.
2. Zle­cenie bada­nia lub zebra­nie danych wej­ścio­wych podmio­towi zewnę­trzne­mu nie­zwią­zane­mu z jedno­stką władzy publicz­nej (tutaj pań­stwo­wej uczel­ni). Uczel­nia odbie­ra tyl­ko zano­nimi­zowa­ne dane wej­ścio­we oraz wyni­ki badań lub też same dane wej­ścio­we, któ­re dalej opra­cowu­je dys­ponu­jąc już tyl­ko dany­mi ano­nimo­wymi.

Nale­ży wpro­wadzić kon­sul­tację tre­ści ankiet wszę­dzie tam, gdzie ankie­ta zakła­da bada­nie jakiej­kolwiek mniej­szo­ści. Nazwa­nie «trans­kobie­tą» kobie­ty trans, to jak nazwa­nia «debi­lem» oso­by upo­śledzo­nej umy­sło­wo lub «śle­pym» nie­wido­mego. Przy złym podej­ściu, również w zakre­sie sło­wnic­twa, wynik ankie­ty będzie nie­mia­rodaj­ny.